Muxammadjonova g. M., Hamdamova n. A. Enzimologiya

Sitoxrom c vazifalari: Sitoxrom c mitoxondriyada kompleks I dan 
(NADH degidrogenazasi) kompleks III ga (Sitoxrom b, c kompleksi) 
elektron tashish vazifasini bajaradi. Sitoxrom c oksidlanish-qaytarilish 
xususiyatiga ega va kislorod molekulasini o'ziga qo’sha olmaydi. Sitoxrom c 
shuningdek mitoxondriya membranasidan chiqib sitoplazmaga tushganidan 
so`ng apoptoz (proglammalashtirilgan hujayra o'limi) ni aktivatsiya qilishi 
mumkin. 
Sh. Yashikava birinchi bo’lib yurak hujayralari mitoxondryasida 
triplet kislorodning va suvning hosil bo’lishi, bu jarayonda esa proton va 
elektronlarning hosil bo’lish jarayonini o’rganadi. Va klinik o’limga sabab 

---

132 
bo’luvchi sitoxrom c oksidaza fermaenti elektronlar tashiluvi buzilishi 
natijasida kelib chiqadigan yurak xastaligini Mis ignasi bilan davolash 
usulini ishlab chiqadi. Bu jarayonda sitoxrom c oqsilidagi Fe
+
ionlari bilan 
O
2
bilan ta’sirlashadi. Bunda erkin H
+ 
radikallari hosil bo’lishi natijasida 
birlamchi ATF energiyasiga sarf bo’luvchi energiya hosil bo’ladi. Hosil 
bo’lgan protonlar mitoxondriyaning matriks qismida va mitoxondriyaning 
membranasida yig’ila boshlaydi. Ortiqcha suv esa hujayraning 
sitoplazmasiga chiqarib yuboriladi. Bu jarayonda sitoxrom c oqsilidagi Fe
+
ionlari bilan O
2
bilan ta’sirlashadi. Bunda erkin H
+ 
radikallari hosil bo’lishi 
natijasida birlamchi ATF energiyasiga sarf bo’luvchi energiya hosil bo’ladi. 
Bu jarayon ingibitorlari sianidlar, sulfidlar, azidlar, uglerod (I) oksid, 
azot (I) oksidlar bunda hosil bo’luvchi kislorodni ushbu moddalar yutib olib 
reaksiyani to’xtatadi. Texnik spirt ham ushbu reaksiyaga ingibitorlik qilishi 
mumkin, bunda methanol, chumoli kislotani hosil qiladi reaksiyani borishi 
to’xtatadi. 
Filodelfiya universiteti professori Martin Damelson inson miyasidagi 
sitoxrom C oksidaza fermentining stoplanishi va faollanishi maqolasini 2010 
yilda yozdi. Uning aytishicha neyronlarda joylashgan mitoxondriyalar 
hisobiga axborot almashinuvida qatnashuvchi NAD va FAD hisobiga inson 
miyasi yaxshi qabul qila olishi aniqlandi, aniqrog’i inson xotirasi ushbu 
ferment bilan bog’liqligi aniqladi. 
Insonni nafas qisilishi bronxial astma, laringit, artereoz kasalliklarini 
davolashda antibiotoklar tayyorlashda foydalaniladi. 
P. denitrificans
va 
R. sphaeroides
bakteriyasida sanoat miqyosda 
olinadi. Qishloq xo’jaligida o’simlik barglarini sarg’ayishini oldini olish 
uchun ishlatiladi. Bunda barg og’izchalari orqali kirgan sitoxrom c oksidaza 
nafas olishni tezlashtirib o’simlikka aktiv tasir ko’rsatadi. 
Insonda yo’g’on ichakni epitilial to’qimasida hosil bo’ladi. Bu 
fermentga javob beruvchi gen 8-xromasomada joylashgan 123L9yt 
uchastkasi javob beradi. 

---

133 
Sitoxromoksizada fermenti yetishmaganda organizmda har xil 
kasalliklar kelib chiqadi. Masalan: teri kasalligi. 
Sitoxrom oksidaza asosan nerv, yurak, mushak to’qimalarida 
energiyaning ko’p miqdorda ishlatilishi bilan boradi. Mitoxondrial 
kasalliklar sitoxromoksidaza disfunksiyasi tufayli kelib chiqadi. 
Genetik kasalliklar bularga Leya sindromi, kardiomiopatiya, 
enseflopatiya, lekodisttofiya, anemiya kasalliklarida ham ushbu ferment 
funksiyasi o`zgaradi. 
Sitoxromoksidaza fermenti atomar kislorodni bog’lashda asosiy rol 
o’ynaydi. Bu esa organizmda qarish jarayonlarni oldini oladi. 
Organizmda eng muhim energiya bo’lgan ATFni eng katta miqdorini 
hosil qiladi. 
Sitoxromoksidaza ishlatilish sohalari. Gistokimyoda, nafas olish 
zanjirining terminal bog'lanishini blokirovka qilish uchun ishlatiladi. 
Sitoxrom oksidaza faolligining ingibitori sifatida va p-gidroksibutirat 
degidrogenaza (glyukoza-6-fosfat degidrogenaza va 6-fosfoglukonat-
degidrogenaza 8) ni aniqlash uchun inkubatsiya muhitiga qo'shimcha 
sifatida. Anaerob achitqida oqsil va RNK sintezining ingibitori sifatida 
yuqoridagi birikmalar ishlatiladi. 
Oksidaza testlari.