N. Bozorboev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

BESHINCHI BO‘LIM. SPESIFIK SHAROITLARDA BINOLARNI 
BARPO ETISH TEXNOLOGIYASI 
20- bob.
EKSTREMAL SHAROITLARDA BINO VA INSHOOTLARNI 
BARPO ETISH 
 
20.1.Ekstremal sharoitlarda qurilishning tashkiliy-texnologik jihatlari. 
20.1.1. QURILISHDA EKSTREMAL SHAROITLAR VA UNING 
TAVSIFI 
Qurilishda ekstremal sharoitlar – bu alohida sharoitlar majmuasi bo‘lib, 
geofizik, tabiiy iqlimiy va tashkiliy tavsiflari bilan belgilanib bular qurilishni 
loyihalashga, ishlarni bajarish texnologiyasiga va uni tashkil etishga jiddiy ta’sir 
etadi. 
Alohida geofizik sharoit qurilish maydonini murakkab geologik va 
gidrogeologik tuzilishi bilan tavsiflanadi: bino va inshootlar asosining strukturasi 
o‘zgaruvchan gruntlardan tashkil topganligi; seysmik va noxush xolatlar ro‘y 
berishi; ko‘chki, jala va sel oqimlarining bo‘lishi. 
Aloxida tabiiy – iqlimiy sharoit tabiiy xududning qaerda va qanday 
joylashishi, o‘rtacha oylik yoki yillik havo xaroratining va namligining 
o‘zgaruvchanligi, issiq (sovuq) davrlarning davomiyligi, shamol rejimi, 
yog‘ingarchilik miqdori, quyosh radiatsiyasi va insolyatsiyasi bilan ifodalanadi. 
Aloxida tashkiliy sharoitlar. Bino va inshootlarni aholi yashash joylaridan 
chekkada va qiyinchilik bilan yetib boradigan xududlarda qurish, o‘lchamlari 
cheklangan maydonlarda va ishlab turgan korxona xududlarida, hamda 
rekonstruksiya qilinayotgan ob’yektlarda qurilish ishlarini olib borish kabi 
sharoitlardir. 
Markaziy Osiyo shu jumladan, O‘zbekiston keskin kontinental quruq-issiq 
iqlimga ega bo‘lib, nomaqbul radiatsiya rejimi, yozning uzoq davom etishi, havo 
haroratining yuqoriligi va namligining yetishmasligi, kuchli shamollar, gruntning 

---

118 
qurib qolishi, sutkalik haroratning keskin o‘zgarishining ta’siri, chang-
to‘zonlarning ko‘tarilishi bilan ajralib turadi. Bu xududlar bundan tashqari, yuqori 
seysmik faolligi, cho‘kuvchan gruntlarning ko‘p tarqalganligi va ularda suvda 
eruvchi moddalarning mavjudligi va termitlarning faolligi bilan ajralib turadi. 
Shaharsozlikni iqlimiy xududlashda quruq-issiq iqlimdan tashqari, tog‘ 
iqlimi, cho‘l va sahrolarni sharoiti ham alohida e’tiborga olinadi. 
Bundan tashqari, O‘zbekistonning shimoliy qurilish – iqlimiy xududi 
Qoraqalpog‘iston, Xorazm viloyati, Navoiy viloyati shimoliy qismi – sovuq 
davrning uzoqroq davom etishi, havoning past xarorati, qishki shamollar va qor 
qoplamalari bilan ajralib turadi. 
Yuqori tog‘ xududlari – relefning murakkabligi, tog‘ ko‘chkilari, yer 
silkinishlari, surilishi, qor ko‘chkilari, sel oqimlari, noqulay geologik va 
gidrogeologik sharoitlar atmosfera bosimining o‘zgaruvchanligi bilan tasniflanadi. 
O‘zbekistonning alohida qurilish xududlarga ajratilishi va ushbu 
xududlarning tavsiflari me’yoriy-ma’lumotnoma to‘plamlarida keltirilgan – QMQ 
2.01.01-94, QMQ 2.01.03-96, QMQ 3.01.01-97.