N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

Tomyopma bloklari konstruksiyalari. Tomyopma bloklari – bu
fazoviy sistema, bo‘lib, uni o‘zgarmasligi konstruksiyadagi gorizontal va
vertikal bog‘lovchilar borligi, hamda metall profilli to‘shama hosil qilgan “disk”
orqali ta’minlanadi.
Bloklarni o‘lchamlari modul 6 m bo‘lganda 12×18 m dan 36×36 m
gacha, bloklarni maydoni 216 ... 1300 m
2
, massasi 30 ... 190 t. Dastlab
tayyorlanib va montaj qilingan maydoni bo‘yicha eng katta bloklar o‘lchami
24×144 m va massasi 640 t bo‘lgan. Hamma bloklar yorug‘lik va aeratsiya
fonarlari bilan jihozlangan bo‘lgan.
Bunday bloklarni montaj qilishdagi kamchiliklardan biri uni
montajidagi geometrik o‘zgarmasligini ta’minlash konstruksiyani og‘irlashuviga
olib keladi. SHuning uchun tayyorlanishida, ko‘chirishda va montajni
qulayligini ta’minlash uchun qiyinchilik tug‘dirgani va fazoviy bikrligini

112

ta’minlash qiyin bo‘lgani uchun, keyinchalik o‘rnatish tartibida “blokni-blokka”
prinsipi qo‘llaniluvchi blok konstruksiyalari ishlab chiqilgan. Bunda asosiy ish
hajmi tomyopmani barpo etish konveyerda bajarilib, ishlarni mehnat sarfining
faqat 10…12% bloklarni balandlikda maxkamlash va tom choklarga ishlov
berish tashkil etadi.
Tomyopma bloklarining turlari 50 dan oshiq bo‘lib, asosan
loyixalashdagi asosiy tendensiya- intilishlar uchta (10.2−rasm):
1. Simmetrik bloklar – ularda 2 ta stropila osti fermasi va 2 ta stropila
fermasi ustunlar o‘qidan 3 m ga siljigan.
2. Kvazisimmetrik bloklar – ularda 2 ta stropila osti fermasi va 3 ta
stropila fermasi, ulardan ikkita chetkisi yengillashtirilgan ustun o‘qlari bo‘ylab
joylashtirilgan bo‘lib, ular kam yuk ko‘tarish yuzasi uchun xisoblangan bo‘ladi.
3. Simmetrik bo‘lmagan bloklar – bunda fermalardan bittasi bo‘lmaydi
(stropilaosti fermasi yoki stropila fermasi).