N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

Binolarni statik ishlash variantlari. Ko‘p qavatli binolar qurilishi
amaliyotida binoni har-xil statik ishlash sharoitiga javob beradigan ramali,
rama-bog‘lamali va bog‘lamali karkasning konstruktiv sxemalari qo‘llaniladi.

Ramali sxema –ustun, rigel va orayopma plitalarning o‘zaro bir-biri
bilan birikishidan tashkil topgan bikir va turg‘un, mustahkam fazoviy
sistemadan iborat. Barcha vertikal va gorizontal yuklamalarni ustun va
rigellarning bikir qilib ishlangan tugunlari qabul qiladi. Bunday sistema juda
sermehnatli va metall sarfi ehtiyoji yuqoridir. Bu sxema texnologik talablar
bo‘yicha ustunlar oralig‘ida ko‘ndalang va bo‘ylama parda devorlar yoki
bog‘lamalar o‘rnatilishi mumkin bo‘lmasa qo‘llaniladi.

Bog‘lovchili sxema oldingidan shu bilan farqlanadiki, bunda ustunlar
faqat vertikal yuklamalarga ishlaydi, gorizontal yuklamalarni esa vertikal “disk”
sistemasi va bikirlik yadrosi qabul qiladi.

Rama-bog‘lamali sxema oraliq sxema bo‘lib va ko‘p qavatli karkasli
binolarda, binoning bo‘ylama o‘qiga ko‘ndalang yo‘nalishda joylashgan tekis
ramani va bikirlik diafragmasini o‘z ichiga oladi. Binoning bo‘ylama
turg‘unligi, metall panjaralar yoki temirbeton tekisliklar ko‘rinishidagi vertikal
bikirlik disklari tufayli ta’minlanadi.

Fazoviy bikirlik, monolit yoki yig‘ma temirbetondan tayyorlangan

bikirlik yadrosi orqali ta’minlanadigan yig‘ma-monolit temirbeton konstruksiya
istiqbolli hisoblanadi.

132

11.2. Binolarni montaj qilish usullari 

Ko‘p qavatli sanoat binolarini barpo etishda, uni ishga tushirilishi

sharoitiga va konstruksiyaning materialiga qarab montaj qilishni ikki usuli
qo‘lllaniladi: gorizontal qavatlar bo‘yicha yoki yarus bo‘yicha va vertikal
binoning bir qismi (seksiyasi bo‘yicha) butun balandlik bo‘yicha.

Gorizontal yarus bo‘yicha (qavatlar bo‘yicha) usuli eng ko‘proq
tarqalgan bo‘lib, unda montajni hamma bosqichlarida karkas bikirligi va
mustahkamligi( turg‘unligi) xamda poydevorlarni bir tekisda cho‘kishi
ta’minlanadi. Bu usul yig‘ma temirbeton elementlarning montajida
konstruksiyalar o‘rnatilgandan so‘ng birdaniga choklarga ishlov berilganda
qo‘llaniladi. Bunda qavatni (yarusni ya’ni ustunlarni ikki yoki uch qavatli
bo‘lishida) yig‘ish tugagandan tutashuv joylaridagi beton 70%
mustahkamlikka ega bo‘lgandan so‘ng keyingi qavatni (yarusni) montaj qilishga
o‘tiladi.
Vertikal montaj usulida binoni barpo etish, binoni alohida qismini odatda
2...4 ustun qadami oralig‘idagi binoning butun balandligi bo‘yicha olib boriladi.
Bu usulning afzallik tomoni shundakim, qurilish maydoni o‘lchamlarining
kichikligi, montaj krani va konstruksiyalar omborining qurilayotgan bino
gabaritlarida joylashganligi. Binoni bir qismini butun balandligi bo‘yicha montaj
qilishda shu qismda tomqoplama ishlari ham bajarilgandan keyin, montajdan
keyingi va pardozlash ishlarini bajarishga kirishish mumkinligi, binoni
pardozlash bilan barpo etish muddatini keskin qisqartiradi.
Birinchi yarusni ustunlari, odatda karkasdagi eng og‘ir konstruksiya
bo‘lib, ko‘pincha alohida oqimda montaj qilinadi. Ishlab chiqarishni
tezlashtirish, texnologik tanaffuslarni kamaytirish uchun stakan turidagi 1m
balandlikdagi “to‘nkali” poydevorlarni zavodlarda tayyorlab olib kelish va
montaj qilish tavsiya etiladi.

133

Bitta montaj kranini bitta yoki ikkita temperatura bloklarida ish olib
borishi, optimal (ma’qul) texnologik yechimlardan hisoblanadi.
Elementlarini o‘rnatilish ketma-ketligi nuqtai nazaridan, ko‘p qavatli
binolarni montaj qilish usulini aralash usul deb qarasa bo‘ladi. Montaj
uchastkasida hamma ustunlarni , panellarni qamrovning butun yarusi bo‘yicha
ilib mahkamlash alohida va kompleks holda rigellar va plitalarni montaj qilish
oqilonadir. Elementlarni bunday ketma-ketlikda o‘rnatishdagi nisbiy erkinlik
faqat minorali kranga xosdir. Agar o‘ziyurar strelali va minorali-strelali kranlar
ishlatilsa, unda “kranga qarab” montaj prinsipiga to‘liq rioya qilinib, ketma-ket
ko‘p miqdordagi ko‘p yarusli ustunlarni montaj qilish qo‘llanilmaydi.