N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

T o‘rtinchidan, allil va benzil sistem alar b arq aro r bodgani uch u n
ular hosil bodishi bilan boradigan fragm entlanish katta ehtim ollikka 
ega. Shuningdek, dekarboksillash va degidratlanish bilan bodadigan 
fragm entlanish h a m sistem ani b arqaro r qiladi.
Beshinchidan, u zun zanjirli fragm entlar kichik massali ionlarga 
ajralishga intiladi. L ekin k atta ionning kichik ionga parchalanishi 
energetik jih a td a n qulay bodm asligi m um kin. M asalan, bu hodisa 
frag m en tlan ish d a neytral m o lek u lalar hosil b o d g a n d a kuzatiladi, 
chunki neytral m olekulalar ionlar va radikallarga nisbatan ju d a barqa-
74

---

ror. Shuning u ch u n h a m katta ion lam in g n isb a ta n barqaror kichik 
ionlar hosil qilib parchalanishga qaraganda, u larn in g neytral m olekula 
va dastlabki ionga nisbatan barqarorroq hosil qilib parchalanishi ener- 
getik qulay. N eytral m olekulalar (H
2
0 , C O , H C N va C H
3
C O O H ) ni 
m ass-sp ek tr qayd qila olm asa h a m u la rn in g m avjudligini spektr- 
dagi M —H 20 ( M — 18 ), M - C O ( M —2 8 ) , M —H C N ( M —2 7), 
M —C H
3
C O O H (M —60) c h o ‘qqilardan b ilish m um kin. Fragm ent- 
lanish jarayonida kimyoviy bog‘lar uzihb, m o lek u lar ion parchalanadi. 
Bog‘lar uzilishi ikki xil b o ‘ladi:
1
) geterolitik;
2
) gom olitik uzilish.
Elektron juftning b og ‘ hosil qilib turgan a to m la rd a n birida qolishi 
bilan sodir b o ‘ladigan parchalanish geterolitik uzilish deyiladi:
A : : В —> A + + : В yoki B -
Agar elektron ju ft teng o ‘rtad an uzilsa, b u gomolitik yoki radikal 
parchalanish hisoblanadi:
A :: В -» A + В
B unga m isol keltiram iz:
Geterolitik parchalanish 
H
C - H
+
—
OH
1
— > CH
II
C H
2
+
+ C H
2
= C H
2
Metaldegid 
H
C - H
Gomolitik parchalanish
'.О—H
I
-> 
C H + C H ,
/
H 2C
=CH,
B undan tashqari, a - , P-, y- p arch alan ish lar qayta gruppalanish 
va retrodiyen parchalanishlardan farq qiladi. Kim yoviy bog‘ funksional
75

---

gruppa tutg an uglerod ato m i yon id an uzilsa, a-parchalanish deyiladi. 
A gar uzilish shu h o latg a n isb atan ik k in ch i va u c h in c h i uglerod 
atom larida sodir b o ‘lsa, bu, m os ravishda, (3- va a - parchalanish 
deb ataladi.
I
I
I
/0