N. I. Sodiqova, E. A. Korniyenko, M. D. Xoshimxodjayeva

aniqligi (razreshenie) - bu bir dyuymda (dpi) joylashgan elementar nuqtalar soni, zichligi qancha katta bo‘lsa, tasvir detallari bosmaga shunchalik aniq chiqariladi;

bosma tezligi - bu bir soniyada bosmaga chiqariladigan belgilar soni (cps - characters per second), varaqli bosma- da esa - bir minutda bosmaga chiqariladigan sahifalar soni (ppm - pages per minute).

1. 
   Printer va bosmaga chiqarish texnologiyalarining tasniflanishi
   

Printerlarni guruh va tiplar bo‘yicha tasniflashda bir qancha tayanch belgilardan foydalaniladi. Axborot tashuvchilardagi tasvirlarning elementlarini shakllantirish ketma-ketligiga qarab barcha bosmaga chiqarish qurilmalarini uchta asosiy guruhga ajratish mumkin: ketma-ket, satrli va sahifali (5.1-rasm).

Birinchi guruhga tegishli printerlarda elementlarni (nuqtalar, dog‘lar, belgilar) bosmaga chiqarish ketma-ket ravishda amalga oshiriladi. Satrli printerlarda tasvir satrma-satr (satrlar bo‘yicha) shakllanadi. Sahifali qurilmalarda tasvir betma-bet (butun) shakllanadi.

Ketma-ket				Satrli				Sahifali
	Zarbali harakat				Zarbali harakat				Zarbali harakat
	Zarbasiz harakat				Zarbasiz harakat				Zarbasiz harakat

5.1-rasm. Bosmaga chiqarish qurilmalarining tasvir elementlarini shakllantirish ketma-ketligiga qarab tasniflanishi.





Bosmaga chiqarish mexanizmining ishlash tamoyiliga

qarab qurilmalarni zarbali va zarbasiz harakatlarga ajratish mumkin. Zarbali harakat mexanizmli printerlarda tasvirlarning elementlari yoki alohida belgilari tashuvchining (qog‘oz) yuza qatlamiga bo‘yoq tasma orqali relyef shaklining (igna massivlari, literlar va h.k.) jismoniy harakatlanishi yo‘li bilan shakllanadi. Bundan tashqari zarbali harakat printerlari axborot tashuvchilarda o‘ziga xos kichik bo‘rtma naqshni shakllantiradi.

Bunday tamoyilda ishlaydigan printerlarga matritsali

printerlar tegishli. Lazerli, oqimli va termik printerlarda zarbasiz harakat mexanizmi ishlatiladi.

Olinadigan tasvirning rangiga qarab printerlarni bir rangli, ko‘p- rangli va to‘liq rangli (rangli) turlarga bo‘lish mumkin (5.2-rasm).

Bosmaga chiqarish qurilmasi
Monoxrom	Ko‘p rangli			To‘liq rangli
	- Bir o‘tishli			- Bir o‘tishli
	Ko‘p o‘tishli			Ko‘p o‘tishli

5.2-rasm. Olinadigan tasvirning rangiga qarab printerlarning tasniflanishi.

87





Printerning monoxrom modellari faqat bir rang (faqat qora rang bo‘lishi shart emas) elementlaridan tashkil topgan tasvirlarni shakllantirish imkonini beradi. Ko‘p rangli printerlar bir necha aniq ranglardan tashkil topgan tasvir elementlarini shakllantira oladi (ularning rangi ikkitadan sakkiz va undan ortiq xilgacha turlanishi mumkin), biroq bu bilan ushbu ranglarni aralashtirib, ranglarning oraliq nozik farqlariga erishib bo‘lmaydi. Rangli printerlarda ham tasvir bir qancha tayanch ranglar asosida shakllanadi (to‘rt xildan to‘qkiz xilgacha). Rangli printerlar foydalanilayotgan bo‘yoqlarni kerakli nisbatlarda aralashtirib, keng spektrdagi, ranglarning turli nozik farqlarini aks ettirish imkonini beradi.

Ko‘p rangli va rangli printerlar tasvirni tashkil etuvchi rangli elementlarni kiritish ketma-ketligiga qarab bir o‘tishli va ko‘p o‘tishli turlarga bo‘linadi. Bir o‘tishli qurilmalarda tasvir elementlarida ishlatilayotgan barcha ranglar bir marta o‘tishda kiritiladi. Ko‘p o‘tishli printerlarda rangli qatlamlar ketma-ket ravishda birin-ketin kiritiladi.

Matritsali printerlar. Tasvirni qog‘ozga tushirishda eng arzon usul - matritsali printerdan foydalanishdir. Matritsali printer qurilmal ari eski yozuv mashinkalaridan uncha katta farq qilmaydi (5.3-rasm).

Bosmaga chiqarish signallaridan tashkil topgan matritsa


5.3-rasm. Matritsali printer ko‘rinishi.


Qog‘oz varag‘i

5.4-rasm. Matritsali printerning
ishlash tamoyili.

Printer ichida bo‘yoqli tasma yoki rangli bezak (naqsh yoki shakl) larni tasvirlash uchun bir nechta rangli tasmalar tortilgan. Rasmni qog‘ozda aks ettirish uchun ignalar bilan jihozlangan bosmaga chiqarish moslamasi tasma ustidan o‘tadi. Ignalarning har biri belgilangan vaqtda tasmaga zarba bilan uriladi va qog‘ozga nuqta bosib chiqariladi.

Matritsali printerlarning shunday deb nom olishiga sabab ularning bosmaga chiqarish moslamalaridagi ignalar o‘ziga xos matritsani tashkil etadi, ba’zi adabiyotlarda esa bunday qurilmalarni «nuqtali» deb nomlashni ma’qul ko‘radilar.

Bosmaga chiqarish moslamasida joylashgan ignalar soni bos- ma sifatini belgilaydi. Narxi qimmat bo‘lmagan printerlar 9 ta ignali matritsa bilan jihozlangan, bunda belgilar matritsasi 7x9 yoki 9x9 o‘lchamga ega. Zamonaviy matritsali printerlar 18 yoki 24 ignali bosmaga chiqarish moslamasi bilan jihozlangan.

Matritsali printerlarda bosmaga chiqarish ish tartibi ham turli- cha amalga oshiriladi. Bosmaga chiqarishning eng tez ishlash tartibi deganda - bosmaga chiqarish moslamasining satr bo‘ylab bir marta o‘tishi bilan bosmaning (satr bosmasi) amalga oshirili- shi tushuniladi (Draft ish tartibi).

NLQ (Near Letter Quality - deyarli bosmaxona sifati) ish tartibida bosmaga chiqarish moslamasining satr bo‘ylab ikki marta o‘tishi bilan satr bosib chiqiladi. Matritsali printerlarning Draft ish tartibida matnlarni bosmaga chiqarish tezligi 100 dan 500 cps gacha bo‘ladi, bu taxminan minutiga ikki bet sahifani bosmaga chiqarish bilan teng. Eng yaxshi matritsali printerlarning tezligi 1000 cps gacha yetadi. Aniqlik xususiyati 360x360 dpi ni tashkil etadi.

Tektronix firmasi tomonidan qattiq-siyoh texnologiyasi ish- lab chiqilgan. Bu texnologiya o‘zida boshqa texnologiyalarning eng yaxshi sifatlarini mujassamlashtirdi. Bo‘yoqlar turli rang- lardagi qattiq kub shaklida bo‘lib, har bir rang kubi alohida

shaxsiy bo‘limlariga ega. Siyoh eritilib, keyingi bosmaga chiqa- rish moslamasiga uzatiladi. Moslama esa aluminli barabanda tasvirni hosil qiladi va undan qog‘ozga ko‘chiriladi. Siyohlar barabanda qotib qolmasligi uchun ular qizdiriladi. Bosmaga chiqarish moslamasining kengligi qog‘oz kengligi bilan teng. Bosmaga chiqarish moslamasi - bu, pyezoelementlar bilan ta’minlangan soplo blokidan (har bir rang uchun 112 tadan) ibo- rat. Pyezoelement ishga tushishi bilan siyoh tomchilari baraban- ga tushadi.

Qattiq siyohli bosmaning asosi shundaki - siyohlar bevosita qog‘ozga bosilishidan oldin eritiladi. Siyohlarning asosiy tashkil etuvchisi juda tez eriydigan, barabanga tushganda esa birdaniga qotib qoladigan oddiy mumdir. Umuman bu texnologiya oqimli texnologiyani takrorlaydi: turli xil rangli mikroskopik nuqtalar qog‘ozga bosiladi va unda naqsh hosil bo‘ladi. Rangli bosma tezligi 14 ppm gacha yetadi.

Bir o'tishli


Ko‘p 0‘tishli


Bir 0‘tishli


Ko‘p o‘tishli

5. 
   rasm. Bosmaga chiqarish texnologiyalari.
   

Qattiq siyohli printerlar turiga termik bosma texnologiyasiga tegishli sublimatsion printerlar kiradi. Bunda bosmaga chiqa- rilgan tasvirning optimal sifati nuqtalarning qog‘ozga aniq va to‘g‘ri tushirilishi hisobiga emas, balki qo‘shni nuqtalarning ara- lashmasi, bir-birlariga ustma-ust tushirilishi evaziga erishiladi.

Sublimatsiyali printerlarda asosan to‘rt qatlamli tasmali kartridjlar qo‘llaniladi. Maxsus rolikda uchta asosiy rang va himoya qatlami tushirilgan tasma joylashtirilgan. Printer ketma- ket tasmaning har bir rangli qatlamini qizdiradi va siyohlar bug‘lanib, fotoqog‘ozga tushadi. Bosmaning ishlatilish chog‘ida rangli qatlamlar o‘chib ketmasligi uchun siyohlar ustiga himoya qatlami yotqiziladi.

Sublimatsiyali printerlar ixcham va oddiy bo‘ladi.