N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

17-dars
82-mashq.
Nuqtalar o‘rniga qavs ichida berilgan so‘zlardan mosini qo‘yib, ko‘chiring.
Bu so‘zlarning gapdagi vazifasini ayting.
1. Siz uni tartibga chaqirib qo‘ying, (bo‘lsa, bo‘lmasa, esa) ustidan arz
qilaman. (Abdulla Qahhor) 2. Ulug‘ Navoiy o‘zigacha yashagan va o‘ziga
zamondosh bo‘lgan shoirlarning baytlarini yig‘ib, «Majolis un-nafois» asarini
tuzgan holda, avlodlar mulkiga aylantirdi, buyuk Sa’diy Sheroziy (bo‘lmasa,
bo‘lsa, esa) xalq donishmandligining nodir namunalariga o‘z iste’dodi shu’lasi
bilan sayqal berib, «Guliston» va «Bo‘ston»larni yaratdi. (E.Vohidov) 3. Aql –
eskirmas kiyim, bilim (bo‘lmasa, esa, bo‘lsa) tuganmas buloqdir. 4. Yaxshi
yaxshiga yondashtiradi, yomon (bo‘lsa, esa, bo‘lmasa) yo‘ldan adashtiradi.
(Maqol) 5. Yaxshilik obro‘ keltiradi, yomonlik (bo‘lmasa, esa, bo‘lsa)
zulmatga olib boradi. (Maqol)
1. Bo‘lsa, esa so‘zlari qanday munosabatda bo‘lgan qo‘shma gap qismlarini
bog‘laydi?
2. u(-yu), -da yuklamalari qanday munosabatda bo‘lgan qo‘shma gap qismlarini
bog‘laydi?
3. Qaysi hollarda -u (-yu), -da yuklamalari o‘rnida va bog‘lovchisini qo‘llash
mumkin?
4 -u (-yu), -da yuklamalari o‘rniga lekin, ammo bog‘lovchilarini qo‘yib
ko‘ring. Qaysi hollarda ularni almashtirib qo‘llash mumkinligini izohlang.
5. -u (-yu), -da yuklamalarining imlosini izohlang.
83-mashq.
Uyga vazifa. O‘zingiz sevgan badiiy asardan oltita bog‘langan qo‘shma
gap topib, ko‘chiring. Bog‘lovchi vositalarni tushuntiring.
MUSÒAHKAMLASH
1-topshiriq. 
Va  bog‘lovchisi ishtirokida to‘rtta gap tuzing, u ikkitasida
uyushiq bo‘laklarni, ikkitasida qo‘shma gap qismlarini bog‘lasin.
2-topshiriq.
Bo‘lsa, esa so‘zlari, -u (-yu), -da yuklamalari ishtirokida oltita
gap tuzing. Ularning vazifalarini tushuntiring.
3— Ona tili, 9-sinf

---

34
3-topshiriq.
O‘qing. Bog‘lovchi vositalariga qarab, gaplarni quyidagi
guruhlarga ajratib yozing:
1) biriktiruv bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar;
2) zidlov bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar;
3) ayiruv bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar;
4) inkor bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar;
5) bo‘lsa, esa, -u (-yu), -da yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar.
1. Nuri goh sevinib, shirin xayollarga botadi, goh butun vujudini titroq
bosadi. (Oybek) 2. Kechqurun otam keldi va unga butun voqeani aytib
berdim. (Oybek) 3. Bu sohaning ustasi o‘z so‘zini aytar, lekin biz o‘ylagan
imorat, taxminan, shu shaklda bo‘ladi. (Oybek) 4. Mashina to‘xtadi-da,
undan bir kishi tushdi. (P. Qodirov) 5. Na turmushida halovat bor, na
yemishida rohat bor. (Ulug‘bek Hamdam)
4-topshiriq.
Ham..., ham...; dam..., dam...; ba’zan..., ba’zan...; yo..., yo...
bog‘lovchilari ishtirokida gaplar tuzing. Ularning vazifasi va ma’nolarini
tushuntiring.