N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

9.2.Favvora quvurlarini qo’llash 
Suyuqlik va gazning o‘zgarmas sarfida jami yo‘qatish ko‘taruvchi quvur 
diametriga bog‘liq ekanligini bilamiz. Diametr qancha kichik bo‘lsa napor 
yo‘qotilishi shuncha katta, teskarisi, diametr qancha katta bo‘lsa bosim yo‘qotilishi 
shuncha kichik bo‘ladi. 
Diametri 63 mm li quvurlar tizmasidan doimiy gaz sarfida yo‘qotilish 
minimal bo‘lgan (77-rasmga qarang). Bundan shuni aytish mumkinki, suyuqlik va 
gazning har qanday sarfi uchun jami napor yo‘qotilishi minimal bo‘ladigan 
ko‘taruvchi quvur diametrini tanlash mumkin bo‘ladi. 
Suyuqlik va gaz aralashmasining quduq tubidan ustigacha harakatlanishida 
napor yo‘qotilish o‘zgarish aniqlangan. Bir xil diyamertli tizmada napor yo‘qotilishi 
quduq tubiga nisbatan, ustiga yaqin joyda ko‘proq bo‘ladi. Yo‘qotilish minimal 
bo‘ladigan ma‘lum samarali oqim tezligi mavjud. 
Ko‘taruvchi quvur uzunligi bo‘yicha samarali oqimni ta‘minlash uchun, 
favvora qudug‘i diametri o‘zgaruvchan bo‘lishi kerak. Amalda tizmaning diametrini 
pastdan tepaga kattalashib boradigan qilib tayyorlash qiyin. Shuning uchun ayrim 
holatda yuqorisida katta diametrli pastiga kichik diametrli quvurlar tushiriladigan 
pog‘onali ko‘targichlardan foydalaniladi. Bu konstruksiya noqulay: ko‘taruvchi 
quvurning diametrik har xilligi porshenlash orqali o‘zlashtirish imkonini cheklaydi. 
Favvoralanishi kutilayotgan barcha quduqlarda o‘zlashtirishdan oldin favvora 
quvuri tushiriladi. Bu uchi tekis yoki bo‘rtgan diametri 25 dan 100 mm standart 
nasos-kompressor quvurlaridir. 
Quduqning ko‘taruvchi quvurdan favvoralanishida, ishlatuvchi quvurlar 
tizmasidan favvoralanishiga nisbatan qatlam energiyasi samarali sarflanadi. Bundan 
tashqari gaz faktori kamayadi, favvoralanish davri uzayadi. Favvora quvurini qo‘llash 
oqim harakati tezligini boshqarish va qatlamga qarshi bosim hosil qilishning eng 
yaxshi usuli hisoblanadi. Quduqda favvora quvuridan foydalanish, qum tiqini hosil 
bo‘lishini oldini olish imkonini beradi. Favvora quvurining ishlatilishi quduq usti 
birikmalarining ishdan chiqishida quduqni to‘xtatish imkonini beradi. 

---

122 
Neft qudug‘ini ishlatish usullari ichida iqtisodiy jihatdan eng samaralisi 
favvora usuli hisoblanadi. Odatda quduq favvoralanishning dastlabki davrida, gaz 
faktori kichik bo‘ganda ham suyuqlikni ko‘tarishda energiya sarfi yuqori bo‘ladi. 
Vaqt o‘tishi bilan energiyaning ortiqcha yo‘qotilish kamayadi va shunday vaqt 
keladiki qatlam energiyasi faqat suyuqlikni ko‘tarish uchun sarflanadi. Keyinchalik 
suyuqlikni yer yuzasiga ko‘tarish uchun qatlam energiyasi yetmaydi, energiyani yer 
yuzasidan kiritishga, yani ishlatishning mexanizasiyalashgan usullariga o‘tishga 
to‘g‘ri keladi. 
Favvoralanishni uzoq davom etishini ta‘minlash uchun, favvoralanish ohirgi 
davrda yuqori F.I.K bilan ishlaydigan ko‘taruvchi quvur tanlash kerak bo‘ladi. 
Ko‘targich samarali debit Q
sam
rejimida ishlaganda favvora ko‘targich ohirgi 
favvoralanish davri uchun diametri A.P.Krilov formulasi orqali aniqlash ham 
mumkin. 
(9.11) 
d-favvora quvuri diametri, m da; 
L-favvora quvurlari tzmasining diametri, m da; 
ρ-neftning zichligi, t/m
3
; 
g-og‘irlik kuchi tezlanishi, m/sek
2
; 
p
bash
-favvoralanish ohiridagi favvora quvurlari tizmasi bashmagidagi bosim 
n/m
2
; 
p
u
-favvoralanish oxiridagi usti bosimi n/m
2
; 
Q
sam
-samarali debit m
3
/sutka. 
Agar hisob natijasida olingan diametr standart quvur diametriga to‘g‘ri 
kelmasa, unga yaqin bo‘lgan standart quvurdan yoki pog‘onali quvurdan 
foydalaniladi. Bunday holatda quvurlar tizmasining uzunligi quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: 
(9.22) 
Bu yerda l-tizmaning yuqori, yani katta diametrli qismining uzunligi m da; 
L-tizmaning umumiy uzunligi m da; 

---

123 
d-hisob natijasida olingan diametr m da; 
d
1
-standart quvurga yaqin kichik quvur diametr (pastki pog‘ona) m da; 
d
2
-standart quvurga yaqin katta quvur diametr (pastki pog‘ona) m da, 
d
2
>d>d
1
. 
Tanlangan ko‘targich konstruksiyasi fovvoralanishning ohirgi davri uchun 
mo‘ljallangan bo‘lib, favvoralanishning boshlang‘ich davri uchun xizmat qila olishini 
bilishimiz uchun, maksimal o‘tkazuvchanlik qobilyatini quyidagicha aniqlaymiz 
Agar quduqning boshlang‘ich debiti yuqoridagi formula bilan aniqlangan 
ko‘rsatkichdan katta bo‘lsa, favvoralanish ohirgi davri uchun hisoblab topilgan 
diametr boshlang‘ich davri uchun xizmat qila olmaydi. Favvoralanish boshlang‘ich 
davri uchun quvur diametrini quyidagicha aniqlaymiz 
(9.13) 
Bu yerda belgilashlar yuqoridagi formuladagidek. 
Favvoralanish boshlang‘ich davri uchun hisoblab topilgan quvur, 
favvoralanish ohirgi davri uchun maksimal F.I.K. bilan ishlamaydi. Buday holatda 
favvoralanish davrini uzaytirish uchun katta diametrli quvurni kichik diametrli (50, 
38, 30 va 25 mm) quvurlarga almashtirilib yerishiladi. 
Favvora quvuri diametrini aniqlash bo‘yicha A.P.Krilov formulasidan 
tashqari, G.N.Gaziyev va V.S.Melikovlar tuzgan formulalar ham mavjud. 
Bu formulalar quyidagi ko‘rinishga ega. 
Favvora quvurlari diametrini aniqlash uchun quyidagi formulalarlardan 
foydalanish mumkin 
a) A. P. Krilov formulasi 
(9.14) 
yoki soddaroq ko‘rinishda 
(9.15) 

---

124 
b) G.N.Gaziev formulasi 
(9.16) 
yoki soddaroq ko‘rinishda 
(9.17) 
v) V.S. Melikov formulasi 
(9.18) 
yoki soddaroq ko‘rinishda 
(9.19) 
bu yerda; d – favvora quvuri ichki diametri, dyum da; Q – suyuqlik debiti, 
t/sut da; H – quduq tubi chuqurligi, m da; P
q.tub
– quduq tubi bosimi , kg/sm
2
da; P
u
– 
quduq usti bosimi , kg/sm
2
da; ρ
suyuk
- suyuqlikning nisbiy zichligi 
U yoki bu diametrli favvora quvurini quduqqa tushirilishidan oldin, shu 
tanlangan diametrli quvurni quduqqa tushirilishi mumkinligini tekshirish shart. 
Chunki quduqni ishlatish davrida qum tiqinlar hosil bo‘lishi favvora quvurini qisilishi 
ro‘y berishi mumkin, bunda quduqda qisilish bo‘ladigan joyda ma‘lum diametrdan 
katta bo‘lmasligi kerak bo‘ladi: 
Quduq diametri 102mm bo‘lsa 50 mm 
Quduq diametri 125 mm bo‘lsa 63 mm 
Quduq diametri 150 mm bo‘lsa 75 mm 
Quduq diametri 175 va 200 mm bo‘lsa 102 mm 
Favvora quduqlarida qo‘llaniladigan nasos kompressor quvurlari S, D,E,K,L 
va M mustahkamlik guruhidagi po‘latlardan tayyorlanadi. Quvurlar uchlari tekis va 
bo‘rtib chiqqan holda tayyorlanadi. 
Nasos kompressor quvuri birikishiga qarab; yechilib tarqatilmaydigan va 
yechilib tarqatiladigan turlariga bo‘linadi. Yechilib tarqatiladigan quvurlar 
birikishiga ko‘ra muftali va muftasiz turlariga bo‘linib, muftali quvurlarning o‘zi 
uchlari payvandlangan, uchlari tekis va tashqariga bo‘rtib chiqqan turlari mavjud. 
Muftasiz nasos kompressor quvurlari ichkariga bo‘rtib chiqqan va tashqariga bo‘rtib 
chiqqan turlariga bo‘linadi. 

---

125 
Nasos kompressor quvurlari yasalgan materiallariga ko‘ra metal va nometal 
NKQga bo‘linadi. Metal NKQ lar oson eriydigan va po‘latlardan tayyorlangan 
NKQga bo‘linadi. Ular ham o‘z navbatida qoplamali va qoplamasiz turlariga 
bo‘linadi. Qoplamalar emal va epoksidlar yordamida hosil qilinadi. Nometall nasos 
kompressor quvuri oyna tolasidan, polimerlardan va aralash materiallardan 
tayyorlangan bo‘ladi. 
Bir xil o‘lchamli NKQ ning chegaralangan tushirilish chuqurligi 9.3-jadvalda 
keltirilgan 
9.3-jadvalda
Nominal 
diametri, 
mm 
Mustahkamlik guruhi 
Tushirilish chuqurligi, m 
Bo‘rtibchiqqan 
Tekis 
38 
50 
63 
75 
102 
D 
E 
D 
E 
D 
E 
D 
E 
D 
E 
1750 
2550 
2050 
2850 
2050 
3100 
2150 
3100 
1950 
2850 
3150 
4550 
3150 
4500 
3000 
4500 
3100 
4500 
3150 
4500