N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

9.4.Traplar(gazajratgichlar) 
Trap deb quduqdan kelayotgan gazneft aralashmasidan neftni ajratishga 
mo‘lgallagan bosim ostida ishlovchi yopiq idishga aytiladi. 
Trapning ishlash prinspi quyidagicha (9.4-rasm.). Gazneft aralashmasi 
tashlama quvur orqali trapga tushadi; trap diametri tashlama quvur diametridan 
birnecha maratabo katta bo‘lib, trapda gazsuyuqlik aralashmasining oqim tezligi 
pasayadi va gazdan neftning ajralishi ro‘y beradi. Neft og‘irligi hisobiga pastga 
oqadi, gaz yuqoriga ko‘tariladi. 
Ayrim konstruksiyadagi traplarda gazning separasiyasini yaxshilash 
maqsadida tarelka va boshqa moslamalar ko‘zda tutilgan. Bundan tashqari gazneft 
aralashmasini aylanib harakatlanishi taminlanib, buning hisobiga markazdanqochma 
kuch sodir bo‘lib gazning neftdan ajralishi yanada yaxshiroq kechadi. Ajratilgan gaz 
magistral gaz quvuriga, neft esa neft kollektoriga uzatiladi. 
Bundan tashqari traplarni mahsulotni o‘lchash maqsadida ishlatsa ham 
bo‘ladi. 
Trap (9.6-rasm) avtomatik tarzda ishlaydi; maxsus asboblar yordamida undagi 
sath va bosim bir meyorda ushlab turiladi. Sathni bir meyorda ushlash trap ichidagi 
po‘kkak 1 bilan dastak yordamida bog‘langan chiqish joyiga o‘rnatilgan maxsus 
klapan 2 yordamida amalga oshiriladi. Sath pasayishi bilan po‘kkak pasga tusha 
boshlaydi, buning tasirida chiqish quvurini klapan yopa boshlaydi va suyuqlikning 
trapdan chiqishi kamayib boradi. 
Gazning neft chiqish joyiga, neftning gazning chiqish joyiga ketmasligi uchun 
trapdagi suyuqlik sathini bir xil ushlab turish kerak bo‘ladi. Trapda bosimni 
o‘zgarishsiz ushlab turish gazning chiqish joyiga o‘rnatilgan bosim meyorlagich 
orqali amalga oshiriladi. 

---

134 
9.6-rasm.Trapning ishlash sxemasi. 
Traplar konstruksiyasi bo‘yicha tik va yotiq bo‘ladi. 
Quduq ustidagi bosim kattaligiga qarab turli bosimlarga mo‘ljallangan 
traplardan foydalaniladi. 
Zavodlarda quyidagi bosimlarga mo‘ljallangan tik traplar ishlab chiqariladi: 
past bosimli – 0,6 MPa gacha; o‘rta bosimli – 0,6 dan 1,6 MPa gacha; yuqori bosimli 
– 1,6 dan 6,4 MPa gacha. Bunday traplarning diametrlari 0,4 dan 2,6 m va balandligi 
4,5 m gacha bo‘ladi. 
Neft va gaznin yig‘ishning naporli tizimi qo‘llanila boshlagandan keyin 
gorizontal gidrosiklon gazajratgichlari keng qo‘llanila boshladi. Bu separatorlar 1 
MPa (10 kgs/sm
2
) gacha bosim va suyuqlik bo‘yicha mahsuldorligi 750, 1000, 3000 
va 5000 m
3
/sut ga mo‘ljallangan bo‘ladi. Gidrosiklon ajratish qurulmasining 
elementar sxemasi 9.7-rasmda keltirilgan. Qurilma neftgaz aralashmasi tangensal 
kirishli bir yoki bir nechta (oltitagacha) diametri 200 mm bo‘lgan gidrosiklondan va 
yuqori qismi gravitasiyon ajratgich bo‘lgan diametri 1-1,14 m li texnologik idishdan 
tashkil topgan bo‘ladi. 

---

135 
9.7-rasm.Gidrosiklon ajratgich qurulmasining sxemasi. 
1-vintli shnek; 2-quduq mahsulotining tangensial kirishi; 3- gazning 
gidrosiklondan chiqishi; 4-gidrosiklon korpusi; 5-gazni chiqishi; 6-yuqori 
taqsimlovchi panjara; 7-qaytaruvchi; 8-texnologik idish; 9-pastki taqsimlovchi 
panjara; 10-qiya tokcha; 11-neftni chiqishi. 
Neftgaz oqimi 10 dan 30 m/s tezlik bilan gidrosiklonga kiradi. Oqimning 
kerakli tezligi kirish kesimini boshqarish bilan amalga oshiriladi. 
Tangensiyal kirish yo‘naltiruvchi quvur bo‘ylab burama oqim hosil qiladi. 
Katta qovushqoqlikka ega bo‘lgan neft (suyuqlik) markazdan qochma kuch 
hisobiga gidrosiklon devoir bo‘ylab harakatlanib, zichligi kichik bo‘lgan gaz qismi 
markzdan harakatlanadi. Shunday qilib, gidrosiklonda suyuqlikdan gazning intensiv 
ajralishi kuzatiladi. 
Gidrosiklon pastki qismida oqib tushish seksiyasi bo‘lib, u texnologik idishga 
ajralgan gaz va neftning aralashmasda tushishini ta‘minlaydi. 
Berilgan bosim ostida gidrosiklonda jami gazning 90-95% ajraladi. Qolgan 
erigan gaz texnologik idishda ajratiladi. 
Mahsuldorligi 750 m
3
/sut bo‘lgan qurilma uchun silindr qismining uzunligi 
4500 mm va ichki diametri 1600 mm li ajratgich idishi 10 m
3
hajmga teng bo‘ladi. 

---

136 
Ajratgichdan o‘tayotgan suyuqlik sarfini o‘lchash uchun ajratgichdan neft 
chiqish joyiga o‘rnatilgan diametri 100 mm bo‘lgan BB-100 quvur sarf-
o‘lchagichidan foydalaniladi. 
Ajralgan gaz miqdorini aniqlash uchun gazning chiqish joyiga diferensiyal 
manometer-sarf olchovchi kamerali diafragma o‘rnatilgan bo‘ladi. 
Texnologik 
jarayonlarni 
amalga 
oshirish 
uchun 
quvuro‘tkazgich 
bog‘lamlarida zichlovchi armaturalar ko‘zda tutiladi. Neft va gaz chiqish joyiga 
teskari klapan, gaz bog‘lamlariga bosim ortib ketishidan himoya qiluvchi saqlovchi 
klapan ajratgich yuqorisiga o‘rnatilgan bo‘ladi. 
Ajratish qurilmasiga xizmat qiluvchi xodim ishini yengillashtirish maqsadida 
avtomatik vositalar bilan jixozlanadi.