N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

Nazorat savollari: 
1. Parafin yotqizig’i bilan kurashishning kimyoviy usullari?
2. Neftni qizdirishning asosiy holati? 
3. To‘la issiqlik o‘tkazish koeffitsientini aniqlang?
4. Neft mahsulotini alohida – alohida haydashusullsri?
5. Ketma – ket haydashda aralashma hosil bo`lishini oldini olish.
6. Turbulent va laminar oqimlar haqidagi ma’lumotlar keltirilgan. 
XIII-bob bo`yicha xulosa 
Bu bo’limda neftni qizdirish, parafin yotqiziqlari tarkibi, parafin yotqizig’i 
bilan kurashishning kimyoviy usullari, neftni qizdirishni asosiy holati, to‘la issiqlik 
o‘tkazish koeffitsientini aniqlash, neftni quvurlarda tashishda qizdirish, neft 
mahsulotini alohida – alohida haydash, ketma – ket haydashda aralashma hosil 
bo`lishi, turbulent va laminar oqimlar haqidagi ma’lumotlar keltirilgan. 

---

200 
XIV-bob. Yuqori qovushqoqli neft va neft mahsulotlarini haydash 
XIV.1. Sulyultiruvchilar bilan haydash 
Ko`p hollarda qazib olinayotgan neftning oddiy sharoitda qovushqoqligi yuqori 
bo`lishi yoki tarkibida parafin va smolalarning miqdori ko`p bo`lishi, ularni ma‘lum 
yuqori haroratda ham qotishiga olib keladi. Bunday neftlarni oddiy sharoitda quvurlar 
orqali haydash qiyinchiliklar tug`diradi. Ularni haydash uchun quyidagi usullardan 
foydalaniladi: 
- qovushqoqligi yuqori bo`lgan neft va neft mahsulotlarini, qovushqoqligi past 
neft va uning mahsulotlari bilan aralashtirilib birgalikda haydash; 
- suv bilan aralashtirilib haydash (gidrotransport); 
- yuqori haroratda qotuvchan parafinli neft va uning mahsulotlarini issiqlik 
bilan ishlab, keyin haydash; 
- taxminan qizdirilgan neft va uning mahsulotlarini tarkibiga o`zgartiruvchilar 
(prisatkalar) qo`shib haydash; 
- haydalayotgan yuqori qovushqoqli neft va uning mahsulotlarini fizik 
xossalarini (qovushqoqligini, qotish haroratini) tarkibiga suyultiruvchilar qo`shib 
yaxshilash mumkin. 
Suyultiruvchilar sifatida: kondensatlar, benzinlar, qovushqoqligi kichik bo`lgan 
neftlar ishlatiladi. 
Agar bir kondan turli neftlar qazib olinadigan bo`lsa (yuqori qovushqoqli, 
yuqori parafinli va kam qovushqoqli), ular aralashtirilganda, aralashmaning 
qovushqoqligi va qotish darajasi kamayadi. Bu o`z navbatida ularni kerakli masofaga 
uzatish imkoniyatini yaratadi. 
Birinchidan qo`shilgan suyultiruvchilarning parafini ko`p bo`lgan neftlarning 
kimyoviy xossalariga bo`lgan ta‘siri quyidagicha sodir bo`ladi: 
Birinchidan, neft tarkibidagi parafini qo`shilgan suyultiruvchi tarkibida erishi 
natijasida, ularning umumiy hajmi tarkibidagi konsentrasiyasi va tegishlicha 
miqdorda qovushqoqligi ham kamayadi. 
Ikkinchidan, suyultiruvchi sifatida kichik qovushqoqli neft ishlatilganda, uning 
tarkibidagi asfalt – smola ko`rinishidagi moddalar yuqori parafinli neftlar tarkibidagi 

---

201 
neft kristallarini o`sishiga halaqit beradi (o`stirmaydi). Natijada aralashmaning 
qovushqoqligi va qotish harorati kamayadi. Ma‘lum bir yuqori parafinli neftlar tarkibi 
70% gacha suyultirilgan. 
Qovushqoqligi yuqori neft va neft mahsulotlarini benzin, kerosin va 
kondensatlar bilan suyultirish amalda ishlatilmaydi. Buning asosiy sababi neft kon 
havzasidan toki mahsulot omborlari (yoki neftni qayta ishlash zavodi) gacha quvurlar 
qurish uchun katta mablag` talab etiladi.