N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

XIV.3. Issiqlik bilan ishlangan neft va uning mahsulotlarini haydash 
Issiqlik bilan ishlash yuqori qovushqoqli neft va uning mahsulotlarini quvurlar 
orqali tashish asosiy usullardan biri hisoblanadi. Issiqlik bilan ishlash quyidagicha 
amalga oshiriladi. Neft yoki neft mahsuloti ma‘lum haroratgacha qizdirilib, keyin 
hosil qilingan rejim tezligida sovutiladi. Optimal qizdirishda hosil bo`lgan sovutish 
tezligi, har bir neft mahsuloti (neftlar) uchun laboratoriya sharoitida aniqlanadi. 
Natijada issiqlik bilan ishlangan neftning samarali qovushqoqligi va qotish tezligi 
tezda kamayadi. Buning asosiy sababi qizdirib ishlash natijasida neft tarkibidagi 
asfalt – smola moddalar hosil qilgan parafinning mayda kristall panjalarini hosil 
bo`lishiga imkoniyat yaratadi. Hosil bo`layotgan struktura osonlik bilan bo`linadi. 
Neft tarkibida qanchalik asfalt – smola moddalari ko`p bo`lsa, shunchalik issiqlik 
bilan ishlash samaradorligi yuqori bo`ladi. 
Issiqlik bilan ishlangan neft va neft mahsulotlari xossalarining (qotish 
haroratini) birlamchi holat (issiqlik bilan ishlashgacha) darajasigacha qaytish vaqti, 
ularning turiga bog`liq bo`ladi. 
Masalan ma‘lum bir neftlarda birlamchi xossani tiklanish vaqti 3 – 4 sutkada 
sodir bo`lsa, boshqa ma‘lum bir neftlarda sutka atrofida sodir bo`ladi. Bu davr ichida 

---

203 
yuqori qovushqoqli parafinli neft va uning mahsulotlarini qovushqoqligi va qotish 
harorati past bo`lib, ularning quvurlar orqali kam qovushqoqli neftlar kabi haydash 
imkoniyati yaratiladi. 
XIV.4. Neftlarni prisatkalar bilan haydash 
Keyingi paytlarda yuqori parafinli neftlarning reologik xossalarini yaxshilash, 
ularning tarkibiga neftda eruvchan mahsulot prisatkalar qo`shish orqali amalga 
oshirilmoqda. Bu ishlar neftlarni quvurga haydashdan oldin bajariladi. Agar tarkibi 
massa og`irligi 0,02:0,2 foizli prisatka qo`shilsa, yuqori haroratli qotuvchi parafinli 
neftlar Nyuton suyuqligiga o`xshab qoladi. Sanoat miqiyosida prisatkalar vazifasida 
kukunsiz (bezzolin) etilen sapolimentlari va metakril kislotasining murakkab efirlari 
asosidagi prisatkalar ishlatilmoqda. 
Qo`shilgan prisatkalarni depressorlik ta‘sirlar mexanikasi hozircha juda aniq 
emas. Taxminlarga ko`ra cho`kayotgan parafin kristallarining yuzasiga prisatka 
molekulalari adsorbtsiyalari ularni o`sishiga xalaqit beradi. Natijada yuqori depressor 
darajali va ko`p sonli mayda kristalli parafin suspenziyasi hosil bo`ladi. Undan 
tashqari prisatka molekulalarining hajmi kattaligi va tarmoqli strukturaga ega 
bo`lishligi, parafin kristallarining mustahkam panjara hosil qilishiga ta‘sir ko`rsatadi. 
Prisatkalarni qo`shishdan oldin parafinlar neftdagi bir jinsli eritmani hosil bo`lguniga 
qadar qizdirish kerak. 
Prisatkali neftlarni quvurlar orqali haydalganda issiqlik stantsiyalarida qizdirish 
kerak bo`lmaydi.