N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

 
XIV.6. Quvur uzunligi bo`yicha haroratning kamayishi 
Isitilgan neft va uning mahsulotlarini haroratini quvur uzunligi bo`yicha 
kamayishi quyidagi grafikda keltirilgan. 
Keltirilgan grafikdan ko`rinib turibdiki, suyuqlik harorati pasayishi quvurning 
bosh qismidan uning oxirgi qismiga qaraganda keskin suratlar bilan kamayadi. 

---

205 
XIV.1-grafik. Neft mahsuloti haroratining quvur uzunligi bo`yicha
o`zgarish grafigi. 
 
Buning asosiy sababi boshlanish davri (harorat yuqori bo`lganda) neft 
tarkibidagi parafinlar kristallanishi sodir bo`lmaydi va yashirin issiqlik ajralib 
chiqmaydi. Suyuqlik issiqligini tashqi muhitga sarfi natijasida harorat tez kamayadi. 
Suyuqlik harorati parafinning kristallanishi qotishiga tenglashganda parafinning 
kristallanish jarayoni sodir bo`ladi. Kristallanish jarayonida ajralib chiqayotgan 
yashirin issiqlik t miqdoridagi suyuqlikdan tashqi muhitga sarf bo`layotgan o`rinni 
qoplaydi. Natijada suyuqlik haroratining pasayish sekinlashadi. Bu o`z navbatida neft 
va neft mahsulotlarini haydash imkonini yaratadi. Issiq quvurlarni gidravlik hisobida 
suyuqlikning t
b
va zichligini bilish kerak bo`ladi. Shu maqsadda 8 neftning haroratini 
quvur uzunligi bo`yicha o`zgarishini t (XIV.1-grafik). Chunki zichlik va 
qovushqoqlik quvur t haroratiga ko`ra o`zgarib boradi. Neft va uning har bir harorat 
ko`rsatkichiga ma‘lum gidravlik nishab η uchastkalar bo`yicha to`la bosimni 
yo`qolishini suyuqlik va o`rtacha haroratiga ko`ra aniqlanadi. Neft yoki uning 
mahsulotlarini quvur uzunligi bo`yicha V.G. Shuxovni ifodasi bo`yicha aniqlanadi: 


GC
Kd
x
O
H
e
t
t
t
t
*
0





 
bu yerda t – quvurning boshidan x masofa oralig`idagi neft mahsuloti harorati 
(masalan issiqlik stantsiyasidan). 
Atrof muhit harorati (tuproq); t
н
– quvur boshidagi neft mahsulotlarini 
boshlang`ich harorati (issiqlik stantsiyasidagi neftning harorati); K – neft yoki uning 
mahsulotidan atrof muhitga issiqlik berish koeffitsiyenti (quvur uzunligi bo`yicha); 

---

206 
G – neft uning mahsulotini massaviy sarfi; S – neft yoki uning massaviy issiqlik 
sig`imi; d – quvurning ichki diametri. 
Neftning boshlang`ich harorat qiymati t
н
va neft mahsulotining harorat qiymati 
t
к
bo`yicha tegishli uchastka quvur uzunligi quyidagicha: 
o
k
O
H
t
t
t
t
Kd
QC
l




ln

bu yerda Q – neft yoki neft mahsulotini sarfi; 

– neft yoki neft mahsulotini zichligi. 
Quvurlarning ishlashini ishonchli bo`lishini hisobga olib isitiladigan neft yoki 
uning mahsulotlarini boshlang`ich haroratini 80–90
o
C dan oshirmaslik kerak bo`ladi. 
Bunday haroratda quvurning mahkamligi va neft hamda uning mahsulotlarini 
fraktsiyalarga ajralish jarayonini oldi olinadi. 
“Issiq” quvurning o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, haydash to`xtaganda 
neft yoki neft mahsulotlarini qotishiga yo`l qo’ymaslik kerak bo`ladi. Yana qaytadan 
ishga tushirish (haydash) uchun katta mehnat talab etiladi. Ishga tushurishda quvurni 
va uni o`rab turgan tuproqlarini qotmaydigan kam qovushqoqli suyuqliklar bilan (neft 
mahsulotlari yoki suv) yoki haydalayotgan asosiy suyuqlik bilan (neft va neft 
mahsuloti) taxminan qizdirish kerak bo`ladi. Buning uchun kam qovushqoqli 
neftlarni issiqlik stantsiyasida kerakli haroratgacha isitilib, keyin quvur ichiga 
haydaladi. Kerak bo`ladigan kam qovushqoqli neftning issiqlik stantsiyasidagi 
zahirasi quyidagicha aniqlanadi: 
V=Qτ 
bu yerda Q – isitish uchun sarflanadigan suyuqlik; τ - quvurni isitish uchun kerak 
bo`lgan vaqt. 
Amaliy ma‘lumotlarga qaraganda sistema chidash beradigan maksimal 
bosimda mahsulot haydalgandan, “issiq” quvurning oldingi o`tkazuvchanlik holatiga 
keltirish uchun 4 – 6 kun kerak bo`ladi. 
“Issiq” quvurlardan (haydash to`xtaganda) yuqori qovushqoqlik va yuqori 
haroratda qotuvchan neft va uning mahsulotlarini qotishini oldini olish “yo`ldosh – 

---

207 
isitish” orqali ham amalga oshiriladi. Bu usul katta quvurlar uchun ko`p ishlatiladi. 
Yo`ldosh quvurning diametri kichik bo`lib, u asosiy quvurga parellel qilib, umumiy 
izalyatsiya bilan zovurga yotqiziladi. Yo`ldosh quvur orqali issiq suv haydaladi. 
Natijada “issiq” quvurda neft va uning mahsulotlarining qotishini oldi olinadi. 
Issiq quvurlarning ishlatishdagi iqtisodiy tejamkorligini oshirish uchun, 
ma‘lum holatlarda, izalyatsiya qoplamlari bilan maqsadga muvofiq hisoblanadi.