Atov gap narsa-hodisaning nomini o`tgan yoki hozirgi zamonda qayd etish bilan cheklanadi: 1.Amu-Buxoro kanali. 2.Sentabrning boshlari edi. 3.Hamon yodimdadir: gul chog`i erdi. Atov gap yig`iq yoki yoyiq bo`lishi mumkin: Bahor (yig`iq) – Erta bahor (yoyiq). U turli sodda va murakkab aniqlovchi, to`ldiruvchi, hol bilan bemalol kengayadi: 1.Tog` bag`rida qad ko`targan yam-yashil o`tov. 2. Qip-qizil saraton quyoshi. 3. Qaqragan ming-ming gektarga hayot suvi olib kelgan qudratli inshoot. 4. Hali ona suti og`zidan ketmagan qizni qari bir cholga berish. 5.Ilk bahorning serzavq kunlari. Atov gap badiiy va publisistik nutqda keng qo`llanadi. So`z-gap. Bir so`zdan iborat, tarkibiy qismga ajralmaydigan, boshqa so`z bilan kengaymaydigan gap so`z-gap deyiladi: 1.Mayli. 2.Yo`q. 3.Assalom-u alaykum. So`z-gap tasdiq, inkor, so`roq, taajjub, his-hayajon kabini ifoda etib, ko`proq dialogik, ba’zan monologik nutqqa xos bo`ladi, modal yoki undov bilan ifodaladi: Xo`p. Albatta. Ba’zan takrorlanib qo`llanadi: Nima-nima? Yo`q-yo`q. So`z-gapdan keyin vergul qo`yilib, unga izohlovchi birlik kiritilsa, so`z-gap kirish so`zga aylanib qoladi: Mayli (so`z-gap) – Mayli, ( kirish so`z), boraman Bilimimizni mustahkamlaymiz Gaplarning turlari to‘g‘ri izohlangan javobni toping. 1. Hamon yodimdadur: gul chog‘i erdi. 2. Tarbiyachi va o‘qituvchi bo‘lish uchun chidam bilan o‘qish kerak. 3. Shaftolizor bog‘larni ko‘rdim. 4. Yaxshilikni minnat qilish uchun qilmaydilar. a) atov gap; b) shaxsi ma’lum gap; c) shaxsi umumlashgan gap; d) shaxsi noma’lum gap A) 1 - a, 2 - d, 3 - b, 4 - c B) 1, 3 - a, 2, 4 - b C) 1, 4 - b, 2, 3 - c D) 1- a, 2 - d, 3 - c, 4 - b
Qaysi javobda shaxsi ma’lum gap berilgan?
|
A) Oy ni etak bilan yopib bo‘lmaydi.
|
B) Topshiriqni o‘z vaqtida bajarish kerak.
|
C) Nazardan qochirmasliging kerak
|
D) Ko‘nglida armon qolmasin deb, chilyosin qildirishga ham to‘g‘ri keldi.
| |
1.Egaga ta’rif bering.
2. Ega qaysi kelishik shaklida bo‘ladi?
3. Gap egasi qaysi so‘z turkumlari bilan ifodalanadi? Misollar keltiring.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1.H.Jamolxonov Hozirgi o’zbek adabiy tili. – T: “Talqin”.2005. 2.Azizov.O.Tilshunoslikka kirish. – T:”O’qituvchi”.1996 3.Sh.Rahmatullayev Hozirgi o’zbek adabiy tili. – T:”Universitet”.2006 4.Internet ma’lumotlari
Do'stlaringiz bilan baham: |