Namangan davlat universiteti fiziologiya va hayot faoliyat xavfsizligi kafedrasi

Gidrodinamik shovqinlar. Gidrodinamik shovqinlarga suyuqliklarni nasoslar yordamida 
bir joydan ikkinchi joyga yuborishda hosil bo`ladigan shovqinlarni, asosan nasosning 
harakatlantiruvchi qismlarining nosozligi va gidravlik zarbalar ta`sirida kelib chiqadigan 
shovqinlarni misol qilib keltirish mumkin. Bu shovqinlarni yo`qotishda mana shu shovqinlarni 
keltirib chiqaruvchi sabablarni, ya`ni nasoslarning harakatlanuvchi ismlarining mutanosibligini 
taminlash, gidravlik zarbalar kelib chiqishini yo`qotishga qaratilgan chora-tadbirlarni belgilash 
zarur. 
Elektromagnit shovqinlar. elektromagnit shovqinlarning kelib chiqishi elektr motorlarda 
stator va rotorning o`zaro magnit maydonlari hosil qilishlari natijasida rotor aylanib magnit 
maydonni kesib o`tishi bilan hosil bo`ladigan to`lqinlar elektromagnit shovqin sifatida tarqaladi. 
Bu shovqinlarni yo`qotishga asosan elektr motorlarini konstruktiv o`zgartirishlar bilan 

---

kamaytirilishiga erishiladi. Masalan, rotor yakorining to`g’ri pazlari o`rniga qiyshiq pazlar 
o`rnatish yaxshi natija beradi.
Elektr mashinalari ishlaganda, shuningdek, aerodinamik shovqinlar ham chiqadi. 
Masalan, rotor aylanganda havoni keskin to`lqinlanishi aerodinamik shovqin sifatida tarqaladi.
Bundan tashqari mexanik shovqinlar ham bo`lishi mumkinki, buni masalan, elektr qabul 
qiluvchi shetkalarni yaxshilab silliqlab o`rnatish elektrodvigatel’ ishlaganda ajralayotgan 
shovqinni 6-10 dB ga kamaytiradi.
O`ta kuchli shovqinda ishlovchi qurilmalarni izolyatsiyalashda tovush kamaytiruvchi 
ekranlar ishlatiladi. Ishlab chiqarish binolarida shovqinni susaytirish yo`llaridan yana bir 
binolarga akustik ishlov berish, binolar va tsexlarni to`g’ri joylashtirish hisoblanadi. Tovush 
yutuvchi materiallar sifatida kapron tolalari, porolon va boshqa g’ovak materiallar ishlatiladi. 
Bunday g’ovak materiallar o`ta va yuqori chastotali shovqinlarni maksimal darajada 
yutadi va susaytiradi. Agar yuqorida ko`rsatilgan usullar orqali shovqinni yoki uning darajasini 
susaytirish va me`yorlashtirish imkoniyati bo`lmasa, shaxsiy himoya vositalaridan, 
quloqchinlardan (8.1.-rasm) va vatadan tayyorlangan tamponlardan foydalaniladi.