Namangan davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi

Mehnat resurslarining mutlaq o’sish ko’rsatkichi ( _ МР_куп ) yuqorida qayd
etilgan 16 yoshga to’lgan aholi soni (U_16esh), xalq xo’jaligiga jalb qilingan mehnat yoshida bo’lmagan o’smirlar (U_s), pensionerlar (P_s) va mazkur hududga kelganlar (KEL_me) soni yig’indisidan iborat:
_ МР_куп =U_16esh+U_s+P_s+KEL_me
Mutlaq ko’rsatkich mehnat resurslarining potentsial sonining o’zgarishini tavsiflaydi.
Biz xohlaymizmi, xohlamaymizmi vaqt o’tishi bilan inson mehnat qobiliyatini yo’qotib boradi. Bu tabiiy hol. Mehnat qobiliyatini yo’qotganlar sonini oshib borishi mehnat resurslari sonining kamayishiga olib keladi. Mehnat resurslari sonining kamayishini statistika quyidagi ko’rsatgichlar yordamida o’rganadi: mehnat yoshidan o’tganlar koeffitsienti; mazkur yilda mehnat yoshida o’lganlar koeffitsienti; pensiyaga chiqqanlar koeffitsienti; mazkur hududdan ketgan mehnat yoshidagilar koeffitsienti; mehnat resurslari safidan chiqqanlarning umumiy koeffitsienti; mehnat resurslarining mutlaq kamayish ko’rsatkichi.
Mehnat resurslarining kamayishini tavsiflovchi ko’rsatkichlarni hisoblash tartibi va ular nimani ifodalashi 11.7-jadvalda keltirilgan.

11.7-jadval Mehnat resurslarining kamayishini tavsiflovchi ko’rsatkichlarni hisoblash

tartibi

№	Ko’rsatkichlar	Hisoblash tartibi	Izoh
1	Mehnat yoshidan o’tganlar koeffitsienti (Kmeu)	К  ^МЕУ^с1000 меу Аме	MEUs-mehnat yoshidan o’tgan aholi soni Ame-mehnat yoshidagi aholi soni
2	Mazkur yilda mehnat yoshida o’lganlar koeffitsienti (Kulg)	К  ^УЛГ^с1000 улг Аме	ULGs-mehnat yoshida o’lganlar soni
3	Pensiyaga chiqqanlar koeffitsienti (Kpch)	К  ^П^с1000 ^п ^Аме	PChs-pensiyaga chiqqanlar soni
4	Mazkur xududdan ketgan mehnat yoshidagilar koeffitsienti (Kket)	К  ^КЕТ^с1000 кет Аме	KETs-mazkur xududdan ketgan mehnat yoshidagilar soni
5	Mehnat resurslari safidan chiqqanlarning umumiy koeffitsienti (Kum)	К  ^ЖК^с1000 ум Аме	JKs-mehnat resurslari safidan chiqib ketgan ja’mi aholi yoki ^Kum^=Kmeu^+Uulg^+Kpch^+Kket
6	Mehnat resurslarining mutlaq kamayish ko’rsatkichi (  МРкам )	 МРкам =MEUs+UGs+P Chs+KETs

Demak, mehnat resurslarining kamayishi mehnat yoshidan o’tgan aholi soni, mehnat yoshida o’lganlar, pensiyaga chiqqanlar, mazkur xududdan ketgan mehnat yoshidagi aholi soni evaziga sodir bo’lar ekan.
Statistika mehnat resurslaridan foydalanish darajasini aniqlash maqsadida quyidagi ko’rsatkichlar tizimidan foydalanadi: mehnat resurslarining bandlik koeffitsienti; iqtisodiy faol aholining yuklama koeffitsienti; aholi yosh tarkibining samaradorlik koeffitsienti.
Bu ko’rsatkichlarning mutlaq va nisbiy qiymatlarini hududlar, tarmoq va sektorlar, mulkchilik shakllari miqyosida hisoblash mumkin. Vaqt bo’yicha o’zgarishini tahlil qilish, u yoki bu qonuniyatni aniqlash maqsadida dinamik ko’rsatkichlar ham hisoblanadi.
Mehnat resurslaridan foydalanish ko’rsatkichlari quyidagi tartibda aniqlanadi (11.8-jadval).