Namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti sport faoliyati kafdrasi

4-Mavzu: Sport inshootlari nazariyasi. Sport inshootlarini shakli va o’lchamlari.
Reja:

1. 
   Sport inshootlari nazariyasi. Sport maydonlarining orientasiya va konstruksiyasi hamda ulchamlari
   
2. 
   Sport inshootlarining shakli va ulchamlari
   

Sport inshootlari nazariyasi. Sport maydonlarining orientasiya va konstruksiyasi xamda o’lchamlari
O‘yin maydonlari kengligini aniqdashda ularning o‘yin va qurilish maydoni ulchamlarini bilish zarur. O‘yin maydoni ulchami o‘yin kоidalari asosida belgilanadi. Qurilish ulchamlari esa, xavfsizlik zonalari hisobiga qura o‘yin maydoniga nisbatan kattarok bo‘ladi. 1-jadvalda o‘yin maydonlarining asosiy va qurilishi mumkin bo‘lgan ulchamlari berilgan.
O‘yin maydonlari aloxida yoki birlashgan xolda joylashishi mumkin. Masalan, bir tekislikda bitta yoki xar xil sport turlari uchun birlashgan maydonlar bo‘lishi mumkin.
1-jadval Sport o‘yin maydonlarining asosiy va kiritilishi mumkin bo‘lganulchamlari

Sport turi bo`yicha o‘yin maydonlari	O‘yin maydonlarining ulchamlari (m)
	O‘yin		Qurilish
	o‘zunligi	eni	o‘zunligi	eni
Basketbol	28	15
Voleybol	18	9	24	15
Qo‘l to‘pi	40	20	44	23
Badminton	13,4	6,1	15	8
Tennis			40	20
Futbol	120	90	130	100
a) krida bo`yicha	110	75	118	79
b) sport yadro loyixasi tipi bo`yicha	104	69

Sport maydonlar qurilishida shuni ko‘zda tutish kerakki, o‘yin vaktida quyosh yon tomondan tushishi lozim (uning urta chizigi buylab). Shunga muvofiq, asosan kechki payt foydalaniladigan maydonlar qurilishida meridian chizigi e’tiborga olinib, ya’ni ularning buy uki shimoldan janubga tomon tortilgan bo‘lib, mumkin bo‘lgan ogishi 15° bo‘ladi. Agar sport o‘yinlari bir turi uchuy bir necha maydon joylashtirish zarur bo‘lsa, unda x,ech bo‘lmaganda, ularning uchtasidan bittasi ekvator chizigi e’tiborga olingan x,olda quriladi.

1-rasm. Sport maydonlarini orientasiyasi
Yo‘qori kavatli uylar bo‘lgan tumanlarda maydonlarni uylarning shark tomoniga va ekvator chizigi ko‘zda tutilib qurilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. SHu makeadda qurilgan inshootlarda quyosh kech paytda va kundo‘zi utadigan o‘yinlarda xam xalakit kilmaydi. (1-rasm).
Voleybol va tennis maydonlari qurilishida urta chizikdan yo‘za chizigi tomonga nishab kilinadi. Basketbol va qo‘l to‘pi uchun maydonlarni rejalashtirishda urta buylama ukidan yon chizigi tomon ikki nishabli kilinadi. Ammo sport maydonlarini joylashtirish bilan bog‘lik, xolda yerni relefiga kdrab vertikal rejalashtirishni o‘zgartirilishi mumkin (2-jadval). Vertikal rejalashtirish. Sport maydoni asosi uchun yerning notekisligidan maksimal foydalanilgan x,olda kerakli kiyalik tanlanadi. yerning relefini hisobga olgan xolda sport maydonlarini qurishning bir nechta varianti berilgan.
Variant "b" juda ko‘p ish kuchi talab kiladi, chunki yer kovlash ishlari hajmi katta.sh Variant "v" kulay deb hisoblanadi. Lekin "v" variantida voleybol maydoni pastlikda joylashganligi sababli zaxob suvlarini tushushi uchun drenaj sistemasi ishonchli bo‘lishi kerak. Ishni boshlanishida vertikal planirovkadagi ishlar kanday olib borilishi aniqdanadi, oldin yer kazish ishlarini qartogrammasi to‘ziladi va qurilish maydonlari kvadratlarga bo‘linib (2x2 yoki 3x3 metr) ish quriladi. Kozikdar yordamida reja ipi tortilib yer tekislanadi.


2-jadval