Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

2NО_(г)+О_2(г)=2NО_2(г=N₂О_4(с)+202,7 кж (4)
Ma’lumki, NOni NО₂ oksidlanish tezligi, hosil bulayotgan NО₂ni suv bilan yutilish reaksiyasi tezligidan ancha pastdir. Shuning uchun, jarayonni 4MPaga bosim ostida olib borilsa, NOni oksidlanish tezligi oshadi. Ammo to‘g‘ridan-to‘gri sintez jarayonida bosimni qo‘llash, haroratni oshirishni ham talab qiladi, chunki bu vaqtda N₂О_4(с)ni parchalanib, NО₂ni oshishga olib keladi: N₂О_4(с)=2NО_{2(эритма)}-56,9 (5)
Bu esa NО₂ni suv bilan yutilib, НNО₃ni hosil qilishini oshiradi. (31.3.) reaksiyani yaxshi ketishini ta’minlash uchun N₂О₄ni miqdori qo‘proq bo‘lishni talab qilinadi, natijada 98-99%li nitrat kislotasi eritmasi olinadi.To‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchli azot kislotasi olish texnologik tizim bir biridan asosan suyultirilgan N2O4ning qanday va nimadan olingani bilan farq qiladi; ya’ni :
1) Ammiakni oksidlab olingan NOni yana oksidlab olinganmi yoki
2) Nitrat tuzlarini inversiyasi natijasida chiqadigan gazlardan olinganmi.
Ishlatilishi.
Nitrat kislotasi ahamiyati va ishlatish sohasining kengligi bo`yicha boshqa anorganik kislotalar orsida faqat sul'fat kislotadan keyingi ikkinchi o`rinda turadi. Juda ko`p sohalarda ishlatiladi. Dunyoda ishlab chiqariladigan nitrat kislotaning 75 %i azotli o`g`itlar ishlab chiqarishda, 15 %i portlovchi moddalar olishda, organik bo`yoqlar, 10%i boshqa narsalar: organik reaktivlar, nitrolaklar, plastmassalar, kinoplyonkalar, sun`iy tolalar va boshqa organik moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Yana u doрi-darmonlar olishda oksidlovchi sifatida, suratxonalarda, nitrozali usulda sul'fat kislota va boshqa ko`pginа mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.Nitrat kislotaning ishlatilishi uning oksidlanish va nitrolash xossalariga asoslanadi.nitrat kislotadan dori darmonlar olishda , oksidlovchi sifatida,suratxonalarda,nitrozali usulda sulfat kislota va boshqa ko`pina maxsulotlar ishlab chiqarishda ham ishlatiladi.Ko`pgina organik moddalar shu jumladan odam va hayvon to`qimalari hsm nitrat kislota tasirida yemiriladi.,bazi birlari esa konsentrlangan nitrat kislota tasirida yonib ketishi mumkin.nitrat kislota va uning birikmalari o`ta zaharlidir.Nitrat kislotaning tabiatda tarqalgan eng muhim birikmalari
NaNO₃-chili selitrasi yoki natriyli selitra
Na₂CO₃+NO₂=NaNO₃+NaNO₂+CO₂
KNO₃-Hind selitrasi. Yoki kaliyli selitra.
KCl+NaNO₃=KNO₃+NaCl
NH₄NO₃-Amiakli selitra.
NH₃+HNO₃=NH₄NO₃
Ammoniy nitrat issiqlik tasirida parchalanganda ham katta hajmda gazlar ajralib chiqadi.Shu sababli bu tuz ham ammonal nomli portlovchi aralashma tarkibiga kiradi.ammonal tarkibida 72% ammoniy nitrat,25% alumeniy nitrat kukuni,3 % ko`mir bo`ladi.Ammoniy nitrat issiqlik tasirida parchalanganda ham katta hajmda gazlar ajralib chiqadi.Shu sababli bu tuz ham ammonal nomli portlovchi aralashma tarkibiga kiradi.ammonal tarkibida 72% ammoniy nitrat,25% alumeniy nitrat kukuni,3 % ko`mir bo`ladi.

Ca(NO₃)₂-Kalsiyli selitra

Bu azotli o`g`it sifatida ham ishlatiladi.Bu o`g`itga 5% ammoniy gidroksid qo`shish yo`li bilan uning sifatini ancha yaxshilash mumkin.
Xulosa
Kimyoni ajoyib o`zgarishlar industriyasi dеyish mumkin. U tabiatda bulmaydigan matеriallarni sintеz qilishga ulardan turli-tuman mashina va asboblar yaratish uchun, turar joy binolari qurish va xalq istе'mol mollari ishlab chiqarish uchun foydalanishga imkon bеradi.
Kimyo sanoati sintеtik kauchuk, plastik massalar, sun'iy tola, sun'iy yokilg`i bo`yoqlar, dori-darmonlar va boshqa juda ko`p moddalar ishlab chiqaradi. Ko`plab miqdorda asosiy kimyo sanoatining mahsulotlari-kislotalar, ishqorlar, tuzlar ishlab chiqariladi. Qishloq xo`jaligida minеral o`g`itlar o`simliklarni himoya qilishning kimyoviy vositalari, ularning o`sishini tartibga soluvchi moddalar, hayvonlar ozuqasiga qo`shiladigan kimyoviy moddalar, ko`pchilik polimеr matеriallar kеng ko`lamda ishlatiladi.