Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Biznesni tadqiq etish usullari 
103 
Oxirgi ikki variant korxonaning bozordagi ulushini va hattoki savdoning butun xajmini 
kisqartilishiga bog’liq bo’lishi mumkin. Har ikkala variantdan birini tanlanishi har bir 
korxonaning o’ziga xos imkoniyat va cheklovlaridan kelib chiqadi. Har qanday strategiyani 
muvaffaqiyatli amalga oshirish, korxonaning resurslari, imkoniyatlari, boshqaruv sharoitlari 
va usullariga tayangan holda vujudga keladi.
O’rtada pog’onada qotib qolgan korxonani bunday holatdan olib chiqib ketish, albatta 
katta kuch va vaqtni talab etadi. Biroq, qiyinchilikda qolgan firmalarda ko’pincha bir 
strategiyadan ikkinchisiga keskin o’tishi holatlari kuzatiladi. Ushbu strategiyalarni 
qo’llashda yuzaga kelgan bir-biriga zid bo’lgan sharoitlar odatda firmani tanazzulga tutishi 
mumkin.
Boshqacha qilib aytganda daromad olish va bozordagi ulush o’rtasidagi o’zaro 
munosabat U-shaklidagi egri tiziq bilan aks ettiriladi. (2.2. rasm). AQSHda kam quvvatli 
elektrodvigatellar ishlab chiqarish sohasi fikrimizga misol bo’la oladi. Ushbu sohada 
General Electric va Emerson kompaniyalari bozordagi katta ulushi va sarf-xarajatlar 
borasidagi ustunligiga egadir, shu bilan bir qatorda General Electric kompaniyasi ilg’or 
texnologiyalarga ega ekanligini ham ta’kidlab o’tish joiz. Har ikkala kompaniyaning 
mahsulotlari katta daromad olish manbai hisoblanadi. Baldor va Gould kompaniyalari o’z 
faoliyatlarini diqqatni jamlash strategiyasiga tayangan holda olib boradilar. Baldor 
mahsulotlarni taqsimlash va savdo ishlari bilan shug’ullanadi, Gould faoliyati esa iste’mol 
bozorining alohida segmentlariga qaratilgan.
Har ikala firmaning daromad ko’rsatkichlari ijobiy sanaladi. Franklin firmasining 
faoliyati o’rta oraliq pozitsiyasini egallaydi. Uning strategiyasi kam chiqimli ham, 
markazlashtirilgan ham emas. Bu ko’rsatkichlar firmaning moliyaviy natijalarida o’z aksini 
topgan.
Bunday U-shaklli o’zaro bog’liqlik, shuningdek avtomobil ishlab chiqarish sohasining 
umumiy jihatlariga ham tegishlidir. Sohada General Motors (sarf-xarajatlarining past 
ko’rsatkichi) va Mercedes (differentsiatsiya) kompaniyalari daromad olish borasida 
ustunlikka egalar. Chrysler, British Leyland va Fiat kompaniyalari esa sarf-xarajatlarda 
ham, faoliyati differentsiatsiyasi va markazlashtirilishida ham o’z pozitsiyalariga ega 
emaslar, ular o’rta oraliqda qotib qolganlar.
Biroq 2.2. rasmida ko’rsatilgan U-shaklidagi bog’liqlik barcha sohalarda ham 
kuzatilmaydi. Ba’zi bir sohalarda faoliyatning umumlashtirish va differentsiatsiya qilish 

---