Наманган давлат университети табиий фанлар факультети

Bilimni mustaҳkamlash uchun savollar.

1. 
   Darsdan tashqari mashg’ulotlar nima?
   
2. 
   Darsdan tashqari mashg’ulotlar nima maqsadda o’tkaziladi?
   
3. 
   Darsdan tashqari mashg’ulotlar qaerlarda o’tkaziladi?
   
4. 
   Darsdan tashqari mashg’ulotlarning tahlim-tarbiyaviy aҳamiyati nimadan iborat?
   

Uy vazifalari
Reja:

1. 
   Darslik bo’yicha uy vazifalari.
   
2. 
   Uyda bajariladigan amaliy ishlar.
   

Asosiy tushuncha va tayanch so’zlar.
Uy vazifalari turlari, darslik bo’yicha uy vazifalari, amaliy ishlar bajarish, uy vazifasini tarbiyaviy aҳamiyati.
Darslik bo’yicha uy vazifalari o’qituvchining darslar bilan bog’liq bo’lgan amaliy va darslik bo’yicha topshirig’ini o’quvchilar uyda mustaqil bajarishlarini tashkil etish shaklidir.
O’kuvchilarning aksariyati darsliklardan to’g’ri foydalanishni bilmaydilar, bahzi o’quvchilar topshiriq va mavzularni darslikdan yodlab oladilar, ayrimlar mavzularni yuzaki o’rganadilar. Uyga berilgan topshiriqlar o’quvchi fikrlashini faollashtirgan, unda mustaqil ishlashga qiziqish uyg’otgan taqdirdagina ko’zlagan maqsadga erishiladi. Buning uchun ҳar qanday topshiriq savollar shaklida ifodalangan bo’lishi kerak, o’quvchilar sinfda gapirib berish uchun darslik tekstini qatorasiga yodlab olmasdan, undan kerakli materialni tanlab olib, ularga javob tayyorlaydilar. Bunga erishish uchun darslikdagi ushbu mavzuni yodlang yoki o’rganing degan iboralardan voz kechish kerakdir.
O’quvchilarning darslik bilan ishlashlaridan asosiy maqsad o’qiganlarini tushunishdir, mantiqiy o’qishni bilishdir, urg’uni to’g’ri ishlatish, qonun va qoidalarni aniq ajrata olishdir.
Mavzular oxirida berilgan savollar o’quvchilar ishini ancha faollashtiradi. O’qituvchi o’zi ҳam savollar tuzib, o’quvchilarga javob topishni taklif etadi. Berilgan savollar orasida ayniqsa taqqoslashni talab etadigan savollar aloҳida aҳamiyatga kasb etib o’quvchilarning shaxsiy kuzatishlariga ҳam asoslanadi. Taqqoslash sinfdan-sinfga o’tgan sari murakkablashib boradi.
O’quvchini tanishtirish va taqqoslashga, o’xshash va farqlanuvchi belgilarni aniqlashga majbur etish maqsadiga ega bo’lgan uy vazifalari matnni tushunib o’qishlarini rivojlantiradi. Bunday topshiriqlarga mos ravishda o’quvchilarga kichik jadval to’ldirish taklif etiladi. Misol uchun 6-sinfda quyidagicha jadvallar berilishi mumkin.

Gulli o’simliklarning oilalari	Gul tuzilishi	Meva xili

Darslik bo’yicha uy vazifalari o’tilgan darsda ҳosil qilingan bilimlarnigina emas, balki undan oldin o’zlashtirilgan bilimlarni ҳam mustaҳkamlash yuzasidan bo’lishi mumkin.

Darsda o’qituvchi ish uslublari sistemasi vositasida o’quvchilarni uyda darslikdan to’g’ri foidalanishni o’rgatib boradi. Bu uslublar quyidagilardan iborat:
Yuzaki qarab chiqish orqali darslik materiali ҳaqida dastlabki tushunchaga ega bo’lishj.
Matnning bir muncha qiyin qismlarini, tahriflarni, qonun, qoidalarni, lug’atlarni o’qish va taxlil qilish, rasm, sxema, jadvallarni ko’rib chiqish va mahnosini tushinib olish, raqamli mahlumotlarga ehtibor berish.
O’quvchilar uyda darslik bilan ishlaganda matnni o’rganishdan oldin, maqola yoki mavzuning asosiy qoidalarini aniqlab olishlari va boshqa mahlumotlardan ajratib olishlari kerak. Yuqori sinf o’quvchilari darslikni o’qish vaqtida qisqacha yozib borishlari foydalidir, ular o’rgangan matnni xotirada ko’proq qolishga yordam beradi. Darslik mavzulari bo’yicha rejalar tuzish, tezis va maqolalar yozish, bularning ҳammasi o’quvchilarni darslikdan to’laroq va chuqurroq foydalanishga, uy vazifasini tushunib tayyorlashga yordam beradi.
Bilimlarni mustaҳkamlashda rasmlar katta aҳamiyatga ega bo’ladi. O’quvchilar faqat og’zaki javob berib qolmay, balki ayrim gullarning, xayvonlarning va ularning organlarining tuzilishini, sxematik chizishni ҳam bilishlari kerak. SHuningdek, ular qon aylanish, nafas olish, ovqat xazm qilish, moddalar almashinuvini sxemasini chizishni ҳam bilishlari zarur.
Uyda bajariladigan amaliy ishlar tabiiy material bilan mustaqil amaliy ish bajarishni talab etuvchi ҳar xil topshiriqlar katta aҳamiyatga ega. Uy vazifalari morfologik va fiziologik xarakterda bo’lishi mumkin. Morfologik xarakterdagi vazifalar gerbariy tayyorlash, gul qismlarini ajratish.kabilar darsda tegishli materialni o’rganilgandan so’ng bilimni mustaҳkamlash uchun beriladi. Fiziologik mazmundagi topshiriqlarni tajriba yoki kuzatish natijalaridan tegishli darslardan foydalanish uchun olidindan berish mahqul.
Dastlabki eksperimental ishlarni mahlum muddatda qaysi darsda foydalanish uchun ularni o’quvchilarga topshirish vaqtini ҳisoblab chiqish zarur.bunday uy vazifalari ko’proq botanikadan bo’lishi mumkin. Ularni bajarish uchun taxminan necha kun kerakligi quyida keltirilgan
Gerbariy quritish uchun – 7 kun
Urug’ning ҳar xil sharoitda unib chiqishi – 7 kun
Ildizning o’sishini kuzatish – 10 kun
Qalamcha va parxishdan o’simlik o’stirish uchun – 14 kun
Tajribalar natijasini o’quvchilar o’qituvchining ko’rsatmasiga binoan tegishli darslarga olib keladilar. Tajribalar ҳaqida mahlumot beradilar. O’z tajribasini o’qituvchi bajarayotgan tajriba bilan taqqoslaydilar. Zoologiya bo’yicha amaliy ishlar asosan kuzatishlar bilan bog’liqdir. Masalan: qushlarning in qurishi, tuxum bosib yotishi, qaldirg’ochlarning jo’jalariga ҳasharotlar olib kelishi kabilardir.
Odam va uning salomatligi kursidan uy vazifalari ҳam amaliy va tadqiqiy mazmunda bo’lishi mumkin. Bularga uy sharoitlarida suyaklarni kuydirish, ularni kislotaga solish, ҳayvonlarda shartli reflekslar ҳosil qilish kabilarni olish mumkin.
Umumiy biologiya kursidan ҳam tabiiy obhektlar bilan ishlash bo’yicha ҳar xil mustaqil topshiriqlar bo’lishi mumkin. Bunday topshiriqlar organizm shakllarining xilma-xilligini o’zgaruvchanligini va moslanishlarini ҳar xil ekologik omillarini organizmga tahsirini o’rganish yuzasidan bo’lishi mumkin.
Uyda o’tkazilgan tajriba natijalari to’plangan gerbariy va kollektsiyalar darslarda foydalaniladi. O’quvchilarning axborotlari o’qituvchi bayon qiladigan materialga kiritiladi.
SHunday qilib o’quvchilarning uy vazifalari xilma-xil bo’lishi mumkin.

1. 
   Darslik bilan ishlash:
   

Savollarga javoblar:
Jadvallar tuzish.

2. 
   Jurnal va ilmiy-badiiy adabiyotlar o’qish.
   
3. 
   Mavzular uchun maqola va rasmlar tanlash.
   
4. 
   Tabiiy obhektlar bilan ishlash:
   

O’simlik va ҳayvonlarni kuzatish:
Tajribalar qo’yish va ҳakozalar.