Namangan muhandislik-qurilish instituti «informatika va at» kafedrasi

Nazorat savollari 
1. Qarshilikli termometrning prinsipial sxemasini keltiring, uni ishlashini qisqacha qilib 
tushuntirib yozing; 
2. Qarshilikli termometrning kengaytirilgan va soddalashtirilgan struktura sxemalarini 
keltiring; 
3. Termometrning statik va dinamik tanglamasini keltirib chiqaring. 

---

15 
5-LABORATORIYA ISHI 
BOSIMNI O‘LCHASH VA NAZORAT QILISHNI O‘RGANISH. (Suyuqlikli bosim 
o‘lchash asboblari) 
Ishdan maqsad: U-simon bosim o‘lchash asbobini ishlashini o‘rganish. 
Asosiy qism 
U- simon bosim o‘lchash asbobi(ikki naychali manometr). Bosim 
o‘lchaydigan suyuqlik manometrlari o‘zining tuzilishi nuqtai nazaridan eng sodda o‘lchash 
asboblariga kiradi.
Bu asboblarning ishlash prinsipi o‘lchanayotgan ortiqcha bosimning suyuqlik 
ustuni hisobiga, ya’ni, gidrostatik bosim hisobiga hosil bo‘ladigan bosim bilan mutanosib 
bo‘lishiga asoslanadi.
Ma’lumki, ishlab chiqarish jarayonlarida har doim ikki xil bosim bilan ish ko‘riladi: 
1) atmosfera bosimi Ratm bizga bog‘liq bo‘lmagan tabiiy bosim; 2) sun’iy hosil qilinadigan 
bosim. Bu bosim texnikada absolyut bosim Rabs deb yuritiladi. 
1 - rasm. U-simon, ikki trubkali suyuqlik manometri 
Bu tushuntirish umuman hususiy xol bo‘lib, aslida o‘lchanayotgan 
ortiqcha bosim hisobiga hosil bo‘ladigan kuch bilan gidrostatik 
bosim hisobiga hosil bo‘ladigan kuchlar mutanosibligiga 
asoslanadi, ya’ni, tenglama quyidagi ko‘rinishida bo‘ladi: 
ghS
PS
S
P
P
atm
абс





)
(
(1) 
bu yerda S – U simon naychaning ko‘ndalang kesim yuzasi;

- naychaga solingan suyuqlik zichligi;
H=h
1
+h
2
- naychada hosil bo‘ladigan suyuqlik balandligi. 
Agar yuza S ga tenglamani ikki tomonini ham bo‘lib yuborsak, u holda: 
,
gh
P
P
OP




(2) 
undan

---

16 
op
op
kP
P
g
H



1
(3) 
Agar suyuqlik ustida boshqa suyuqlik bo‘lsa, 
u holda
)
(
1






Hg
P
P
op
(4) 
tenglamasidan foydlaniladi.
Ortiqcha bosim Por biror sababga ko‘ra o‘zgarsa unda chap tirsakda suyuqlikka 
ta’sir etuvchi kuch N1=Pop*S hosil bo‘ladi, unda suyuqlik, N1 kuch hisobiga o‘ng 
tomonga surilib, chap tirsakda suyuqlik balandligi h1-ga tushadi, o‘ng tirsakda esa h2
balandlikka ko‘tariladi. 
Suyuqlikning umumiy satxini surilishi
H=h
1
+h
2
bo‘ladi. (5)