Namangan muhandislik-texnologiya instituti kimyoviy-texnologiya kafedrasi yuqori molekulyar birikmalar

3-TAJRIBA MASHG`ULOTI
MAVZU: Stirol bilan metakril kislotasining radikal sopolimerlanishi.


Sopolimerlanish reaksiyalari.
Ikki va undan ortiq monomerlarning birgalikda polimerlanishiga sopolimerlanish reaksiyalari deyiladi. Hosil bo`lgan sopolimer tarkibi monomerlar aralshmasi tarkibidan farq qiladi. Demak, turlicha monomerlar sopolimerlanishda turlicha faollikni namoyon qiladilar. M<sub>1</sub> va M<sub>2</sub> monomerlarning radikal sopolimerlanishida zanjir o`sishining quyidagicha elementar bosqislari bo`lishi mumkin:
-M<sub>1</sub>* + M<sub>1</sub> → -M<sub>1</sub>-M<sub>1</sub>* (K<sub>11</sub>)
-M<sub>1</sub>* + M<sub>2</sub> → -M<sub>1</sub>-M<sub>2</sub>* (K<sub>12</sub>)
-M<sub>2</sub>* + M<sub>1</sub> → -M<sub>2</sub>-M<sub>1</sub>* (K<sub>21</sub>)
-M<sub>2</sub>* + M<sub>2</sub> → -M<sub>2</sub>-M<sub>2</sub>* (K<sub>22</sub>)
K<sub>11</sub> – M1 monomer zvenosi bilan tugaydigan zanjirning o`sish reaksiyasining tezlik konstantasi va h.z.
K₁₁/ K₁₂ = r₁ va K₂₂/ K₂₁ = r₂ deb belgilasak, sopolimerlanishning asosiy tenglamasini chiqaramiz:

d[M₁] [M₁] (r₁[M₁] + [M₂])

-------- = --------------------------
d[M₂] [M₂] (r₂[M₂] + [M₁])

r₁ va r₂ - sopolimerlanish konstantalari deyiladi.

Ularning qiymatlari reaksiyaga kirishayotgan monomerlarning kimyoviy tabiatiga bog`liq bo`ladi. Sopolimer tarkibining monomerlar aralashmasi tarkibiga bog`liqligi tarkib diagrammasi bilan хarakterlanadi. Bu diagrammaning shakli r<sub>1</sub> va r<sub>2</sub> larning qiymatlariga bog`liq. Sopolimerlanish konstantalarining ko`paytmasi r<sub>1</sub> r<sub>2</sub> monomerlar zvenolarining makromolekulada qanday tartib bilan bog`lanishga intilishini ifodalaydi. Ko`pgina sistemalar uchun r<sub>1</sub>r<sub>2</sub> < 1, ya`ni qutblanish va fazoviy faktorlarning ta`sirida monomerlar zvenolari batartib bog`lanishga intiladi.

2-rasm. Sopolimerlanish reaksiyasining tarkib diagrammasi. M2 – monomerning dastlabki aralashmadagi molyar qismi; m2 - monomerning sopolimer tarkibidagi molyar qismi. 1) r1 < 1, r2 > 1; 2) r1 < 1, r2 < 1 3) r1 > 1; r2 < 1; 4) r1 = 1, r2 = 1; 5) r1 = 0, r2 = 0

Sopolimerlanish konstantalarini aniqlashning eng ko`p tarqalgan usuli Mayo-Lyuis metodi bilan Faynman-Ross metodlaridir.