Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

65

---

dori tebranib turadi. Yalpi talab miqdori, o ‘z navbatida, mam- 
lakat, viloyat, tarmoq kabi ko‘lamlarda, turlicha davr mobaynida 
o ‘ziga xos o ‘zgarish xususiyatlariga ega bo‘ladi. Demak, yalpi talab 
o‘zining yuqori va quyi chegaralariga ega bo‘ladi. Jami talabning 
yuqori chegarasini ifodalovchi miqdor bevosita bozor salohiyatini 
aks ettiradi.
U holda bozor salohiyati yalpi talab miqdorini aks ettiradigan 
ko'rsatkich bo‘lib hisoblanadi. Bozor salohiyati ayrim adabiyot- 
larda „bozor sig‘im i“ tushunchasi bilan tenglashtiriladi. Lekin, 
ko'pgina xorijiy adabiyotlarda salohiyat tushunchasi yalpi talab­
ning miqdoriy ko‘rsatkichi sifatidagina qaraladi.
Bozorda doimiy faoliyat ko‘rsatayotgan firmalar o ‘zlariga mos 
keluvchi talab miqdoriga ega. Firma mahsulotiga bo‘lgan talab miq­
dori yalpi talabning funksiyasi sifatida bozorda muayyan firma­
ning mumkin bo‘lgan va amaldagi ulushini ifodalaydi. U holda 
firma o ‘z mahsulotlariga talab funksiyasi va firmaning ishtiyoqlari 
funksiyasi sifatida yalpi talab ham o ‘zgarib turadi.
Absolut va joriy bozor salohiyati. Iqtisodiy omillardan qat’iy 
nazar, potensial bozor vaqt mobaynida iste’mol xarakteriga ta’sir 
ko‘rsatadigan madaniy va ijtimoiy omillar ta’siri ostida rivojlanib 
borishi mumkin. Bundan tashqari, atrof-muhitni muhofaza qi­
lish haqidagi g‘amxo‘rlikning kuchayishi ekologik jihatdan toza 
asbob-uskunalarga bo‘lgan talabni rivojlantiradi. Hozirgi paytda 
kichik va o ‘rta firmalarda axborot tizimlaridan foydalanish, tarqa- 
tish, nusxa ko‘chirish va o ‘qitish jarayonlari natijasida, ya’ni ish­
lab chiqaruvchi firmalar tomonidan marketing bosimidan qat’iy