Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

4.3-rasmda bozoming absolut salohiyatining vaqtga bog‘liqligi
ko‘rsatilgan. Uning evolutsiyasi iste’molchilarning odatlaridagi 
o ‘zgarishlar, madaniy qiymatlar, daromad va narx-navolar, 
texnologiyalar, davlat m e’yorlari va shu kabi tashqi omillarga 
bog'liqdir. Firma bevosita nazorat qila olmaydigan ushbu omillar 
bozoming rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
Ba’zan firmalar bu tashqi sabablarga bilvosita ta’sir ko‘rsata olish- 
lari mumkin (masalan, lobbi vositasida), biroq ularning imkoni- 
yatlari cheklangan. Shuning uchun firmaning asosiy xatti-ha- 
rakatlari muhitdagi o'zgarishlarni awaldan bilishga qaratilgan 
bo‘ladi.
Talab determinantlari. Yuqorida ko'rsatib o‘tilganidek, bozor 
talabi — bu talab determinantlari deb ataladigan bir necha 
o ‘zgaruvchilaming funksiyalaridir. Talabning evolutsiyasini ikki
4
Birlamchi
Absolut potensial
talab
Q ( = Joriy
potensial (t,)
.
....1
1
1
------ ►
4.3-rasm. Bozorning absolut salohiyati.
67

---

xil omillar guruhi: nazorat qilinmaydigan yoki tashqi omillar 
hamda firmaning nazorat qilinadigan yoki ichki omillari vujudga 
keltiradi.
Nazorat qilinadigan omillar — operatsion marketing vositalari 
bo‘lib, firma ulardan talabga ta’sir ko'rsatishda foydalanadi. Ulami 
to'rtta mezonga birlashtirish mumkin b o ‘lib, bu mezonlarni 
MakKarti (McCarthy, 1960) ingliz tilidagi Product (tovar), 
Place (o ‘rin, joy, bu yerda sotish, o ‘tkazish ma’nosida), Price 
(narx) va Promotion (siljitish, ya’ni sotuvni rag‘batlantirish)