Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

so‘zlarining bosh harflari bo‘yicha ,,To‘rtta P (R )“ deb atagan. 
Aynan mana shu mezonlar marketing bosimi vositalari, ya’ni 
firma mahsulotiga bo‘lgan talabning determinantlaridir.
Shuni ham qayd qilib o ‘tish lozimki, faol marketing ko‘rsat- 
kichlarini aniqlashning mazkur usuli, asosan, firmaga m o‘ljal- 
langan bo‘lib, ma’lum darajada xaridorga ham qaratilgan. Xaridor 
nuqtayi nazaridan qaraganda esa, ,,To‘rtta R“ quyidagilami ang- 
latadi:
— tovar, yoki xaridor muammosini ,,hal qilish“, ya’ni vu­
judga keltiriladigan ne’matlar to ‘plami.
— narx, ya’ni xaridor o ‘zi tanlagan tovarning ne’matlaridan 
foydalanish uchun sarflagan xarajatlar majmuasi;
— o ‘rin, joy yoki tovarlarni xaridorlar uchun eng qulay tarzda 
taqdim qilish;
— siljitish yoki taklif qilinayotgan tovarning ustunligi haqida 
xabar berayotgan kommunikatsiya va reklamalar.
Nazorat qilinmaydigan omillarga kelsak, ular firma bozorda 
duch keladigan cheklashlarni ifodalaydi. Ularni keng ko‘lam!i 
beshta toifaga ajratish mumkin:
— xaridorlar tomonidan cheklashlar: firma ulaming ehtiyoj­
larini tushunishi va awaldan ko‘ra yaxshiroq bilishi hamda ularga 
moslashtirilgan va ulami jalb qila oladigan dastur yordamida faoli­
yat ko‘rsatishi lozim;
— raqobatchilar tomonidan cheklashlar: firma bozorda yakka 
o ‘zi emas, shuning uchun u o ‘zi himoya qila oladigan raqobatli 
ustunlikni aniqlashi kerak;
— sotish tarmoqlari tomonidan cheklashlar: sotuv tarmoqlari
— mustaqil vositachilar (ulguiji firmalar, distribyutorlar, cha­
kana savdo korxonalari) bo‘lib, ular o ‘z maqsadlariga ega bo‘lsa- 
lar-da, firmaning muhim sheriklaridir;
— kompaniyaning o ‘zi sabab bo‘lgan cheklashlar: firma o ‘z