Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Qarshilik manometrlarining ishlash prinsipi sezgir element qarshili-
gining tashqi bosim ta'sirida o'zgarishiga asoslangan. Sezgir elementlar 
qatoriga manganin, platina, konstantan, volfram, yarimo'tkazgich va ho-
kazolar kiradi. Qarshilik manometrlarida qo'llash uchun eng qulayi man-
ganindir. 
Manganin A R elektr qarshilik orttirmasining R bosimga nisbatan chiziqli 
bog'lanishiga ega: 
(3.26) 
bu yerda: K
R
 — manganin qarshiligining o'zgarish koeffitsiyenti, 1/Pa; R — qar-
shilik, Om. 
Manganin qarshiligining chiziqli bog'lanishi tajriba ma'lumotlaridan 
3000 mPa bosimgacha tasdiqlanadi. Bundan tashqari, manganin elektr 
qarshiligining harorat koeffitsiyenti juda kichik. O'zgartkich sezgirligining 
kichikligi bu manometrlarni juda yuqori (100 mPa dan ortiq) bosimlarni 
o'lchash uchun qo'llashga yo'l qo'ymaydi. Manganin uchun K
r
 = 22,95 • 10~
2 
dan 24,61 • 10
-2
1/Pa gacha. 
O'zgartkichdagi manganin qarshiligini o'lchash uchun, odatda ko'prik-
lar, aniq o'lchashlar uchun esa potensiometrlar qo'llanadi. Manganin 
qarshilikli manometrlarning yo'l qo'yiladigan asosiy xatoligi ± 1 % dan 
oshmaydi. Asbobsozlik sanoatida chiqarilayotgan MM-2500 manganinli 
manometrlar 2500 mPa gacha bosimni o'lchaydi. 
Yarimo'tkazgichli datchiklarning pyezokoeffitsiyenti manganinnikidan 
ming marta ortiq, lekin datchiklar qarshiligining bosimga bo'lgan bog'lanishi 
nochiziqlidir. Bundan tashqari, katta miqdordagi gisterezis mavjud bo'lib, 
harorat ham o'z ta'sirini ko'rsatadi. Yarimo'tkazgichli qarshilik datchiklari 
mexanik jihatdan pishiq emas, ular 10 mPa dan ortiq bosimlarni o'lchashga 
yaroqsiz. 
90 

---

Elektr qarshilik usuli bo'yicha bosimni o'lchashda sezgir element 
sifatida tenzodatchiklar qo'llaniladi. Tenzometrning ishlash prinsipi kuch 
yoki unga mutanosib bo'lgan deformatsiyani deformatsiyalangan jismga 
yopishtirilgan sim qarshiligining o'zgarishiga aylantirishdan iborat. 
Detaliga yopishtirilgan tenzodatchiklar o'lchanayotgan bosim R ni elektr 
qarshilik o'zgarishi bilan sezadi. Bu tenzosezgirlik koeffitsiyent K
T
bilan 
baholanadi: 
(3.27) 
Bunda: AR/R — tenzometr qarshiligining nisbiy o'zgarishi; AL/L — simning 
nisbiy deformatsiyasi; K