Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti

3.4-rasm. 
Asbobni B nuqtaga (3.4-rasm) o‘rnatib, ish holatiga keltirgach, DO‘ holida I 
vern’erni 0 ga yaqin son (0°03') ga qo‘yib, alidada mahkamlanadi. Limbni aylantirib, 
chap nuqta C ga qaraladi-da, limb mahkamlanadi. Keyin alidadani bo‘shatib, o‘ng 
nuqta A ga qaraladi, alidadani mahkamlab, sanoq (74°36') olinadi va jurnalga 
yoziladi (3.2-jadval). Bu sanoq burchakning taxminiy qiymati bo‘lib, u kontrol 
sanoq deyiladi. Bunda o‘lchanadigan burchak limb tekisligiga bir marta qo‘yilgan 
bo‘ladi. Keyin limbni bo‘shatib, chapga aylantiriladi-da C nuqtaga qaraladi va limb 
mahkamlanadi; alidadani bo‘shatib, o‘ng nuqta A ga qaraladi va alidada 
mahkamlanadi, lekin sanoq olinmaydi. Bunda burchak limbga ikkinchi marta 
qo‘yilgan, ya’ni burchak ikki marta o‘lchangan bo‘ladi. Agar burchak uch marta 
o‘lchanadigan bo‘lsa, yana limbni bo‘shatib, chapga aylantiriladi va C nuqtaga 
qaraladi, so‘ngra limb mahkamlanadi. Alidada bo‘shatilib, o‘ngga buriladi-da, A 

---

28 
nuqtaga qarab, alidada mahkamlanadi va sanoq olinadi. Bunda burchak limbga uch 
marta qo‘yilgan bo‘ladi. Bu sanoq 223°45' deb faraz qilaylik. 
Bundan bosh sanoq 0°03' ni ayirib, natija uchga bo‘linsa, burchakning uch 
marta takrorlash yo‘li bilan birinchi yarim priyomda o‘lchangan qiymati 74°34' 
topiladi. Xuddi shu tartibda doiraning DCH holatida ham o‘lchanib, ikkinchi yarim 
priyomdagi qiymati topiladi. Bu natijalar farqi 2t dan oshmasa, bularning arifmetik 
o‘rta qiymati topiladi va «burchak o‘rtachasi» grafasiga yoziladi (t—sanoq olish 
aniqligi). 
3.2-j a d v a l 
Burchakni takrorlash usuli bilan o‘lchash (T30 № 66802) 
Nuqta nomi 
Takrorl
anish 
soni
Gorizontal 
doira canog‘i 
n-karrali 
burchak 
Burchak 
qiymati 
Burchaklar 
o‘rtachasi 
turgan 
qaratilgan 
0 
I 
0 
I 
0 
I 
0 
I 
DO‘ 
C 
00 
03 
B 
A 
74 
36 
kontrol sanoq 
C 
A 
C 
— 
— 
— 
— 
— 
— 
A 
3 
323 
45 
223 
42 
74 
34 
Ko‘ramizki, bu usulda nuqtalarga olti marta qaraldi, lekin burchak ikki sanoq 
ayirmasi orqali topildi. 
Agar bosh sanoqni a, oxirgi sanoqni v, takrorlash sonini n desak, 
o‘lchanadigan burchak qiymati  quyidagicha topiladi:
п
в
а
−
=

(3.3) 
O‘lchanadigan burchak katta bo‘lib, limbning 0 (360°) shtrixi sanoq olishda 
takrorlansa, 360° takrorlanish soniga ko‘paytirilib (3.3) suratiga qo‘shiladi. 
4. Nollarni to‘g‘rilash usuli. Bu usul joy tafsilotini qutbiy usul bilan s’yomka 
qilishda, o‘lchangan burchaklarni tekshirishda, burilish burchaklarini o‘lchashda 
qo‘llaniladi. Bu usul bilan burchak o‘lchash uchun sanoq olish moslamasining nol’ 
shtrixi (vern’er yoki mikroskop) limbning nol’ shtrixiga to‘g‘rilangach, alidada 
mahkamlanib, limb bo‘shatiladi-da chap nuqtaga qaraladi. Keyin limb 
mahkamlanib, alidada bo‘shatiladi va o‘ng nuqtaga qarab olingan sanoq 
o‘lchanadigan burchakning qiymati bo‘ladi.