Navoiy innovatsiyalar instituti

O’zbekiston Birinchi Prezidenti I.Karimov 1998-yil 8-sentabr kuni Ozarbayjon poytaxtida ish boshlagan Buyuk Ipak yoiini tiklashga bagishlangan Xalqaro konferensiyada ishtirok etdi. TRASEKA das-turi bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlarga nafaqat unga ishtirokchi mamlakatlar, balki jahondagi boshqa davlatlar ham katta qiziqish bi-lan qaramoqda. Mazkur anjumanda jahonning 32 mamlakati hamda BMT, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Jahon banki kabi o‘ndan oshiq nufuzli xalqaro tashkilotllardan vakillar ishtirok etdi.
yil Saraxsda Markaziy Osiyo bilan Eron temiryo‘1 tar-moqlarining tutashtirilgani TRASEKA loyihasini amalga oshirishda dastlabki katta ishlardan biri bo’lgan edi. Xuddi o‘sha, 1996-yil 13-may kuni O’zbekiston, Ozarbayjon, Gmziya, Turkmaniston o‘rtasida o‘zaro erkin tranzit to‘g‘risidagi shartnoma imzoiandi. Buyog‘i Ya-poniyadan to Adriatika dengiziga qadar cho‘zilgan ushbu qadim kar- von yoTining muhim boTagidan foydalanishni boshlagan respubli-kalaming sarf-xarajati kamayadi.
Birgina O’zbekiston uchun mazkur shartnoma kuchga kirgani-22-O’zbekiston tarixi, 3.dan so‘ng paxta tashishga ketadigan xarajatning 12 million dollari iqtisod qilinadi. Chunki TRASEKA shimoliy yo‘nalishga nisbatan 2 ming kilometr qisqadir. Qolaversa, mintaqa iqlimi undan yil-o‘n ikki oy to‘xtovsiz foydalanish imkonini beradi. Yana bir misol: O’zbekiston o‘z paxtasini, Qozog‘iston va Rossiya orqali Ukraina portlariga yetkazish uchun tonnasiga 100 dollardan ziyod mablag‘ sarflaydi. TRASEKA orqali tashilganda esa ushbu ko‘rsatkich 55 dollami tashkil etadi, xolos.
TRASEKA loyihasining amalga oshishi O’zbekistonni Yevropa va Osiyo transport tarmoqlariga tutashtiribgina qolmasdan, uning eksport imkoniyatlarini oshiradi, ioyihada ishtirok etuvchi mamla-
katlar bilan savdo aloqalarini yanada kengaytiradi. 1996-yil Trans-kavkaz yo‘lagi bo'yicha O’zbekistonga keltirilgan va olib chiqib ke-tilgan mahsulot hajmi salkam 140 ming tonnani tashkil etgan boTsa,
yil bu ko‘rsatkich 285 ming tonnaga yetdi.
O’zbekiston bugun TRASEKA dasturi bo‘yicha amalga oshiri-layotgan ishlarda faol ishtirok etish bilan cheklanib qolmay, trans-port kommunikatsiyasi imkoniyatlarini kengaytirish borasida boshqa loyihalami ham amalga oshirayotir. O’zbekiston qo‘shni Qirg’iziston hamda Xitoy bilan Toshkent- Andijon-0‘sh-Irkeshtom yoTini qurish va ta'mirlash bo‘yicha yaqindan hamkorlik qilayotir. Buyuk Ipak yoTining bir qismi hisoblanmish bu yo‘nalish Yevropa mamla-katlarini Osiyo davlatlari bilan bog’iaydi.
Konferensiyada ishtirok etgan davlatlar rahbarlari hamda xal-qaro tashkilotllar vakillari TRASEKA yoTagini rivojlantirish, transport infratuzilmalarini yanada takomillashtirish, mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, TRASEKA doirasidagi hamkor-likning huquqiy asoslarini mustahkamlash borasida o‘z nuqtayi na-zarlarini bayon qildilar. Ta’kidlash kerakki, O’zbekiston Birinchi Prezidenti I.Karimovning takliflari konferensiya ishtirokchilari tomonidan qizg‘in kutib olindi.
I.Karimov TRASEKA loyihasini amalga oshirish, umuman, qadimiy Buyuk Ipak yoTini qayta tiklash zarurati ayrim kishilarning xohishidan emas, balki vaqt, sharoit, dunyoviy taraqqiyot talablari natijasida paydo boTayotganini alohida ta’kidladi.
Qadim zamonlardayoq hayotning o‘zi odamlami o‘zaro ham-korlik uchun qisqa va qulay yo’llami qidirishga majbur qilgan, dedi I.Karimov. Bunga faqatgina savdo-sotiq ehtiyoji emas, balki mustahkam iqtisodiy, madaniy va ma’naviy aloqalami o‘matish zamriyati ham sabab hoTgan. Ayrim kuchlar TRASEKA doirasidagi hamkorlikka siyosiy tus berishga harakat qilmoqda. Ulaming maqsadlari aniq: o‘zlaricha go‘yoki dunyoning yangidan boTinishi va shvmga o‘xshash «o‘yin»lami o‘ylab topib, mamlakatlar, xalqlar o‘rtasiga nifoq solish, taraqqiyotga to‘siq bo’lish. Mamlakatimiz rahbari masa- laning shu jihatiga e’tibor qaratib, bimday harakatlarga mutla-qo barham berish kerakligini aytdi. Shuningdek, I.Karimov Yevropa-Kavkaz-Osiyo transport yo’lagi mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik aloqalarini kengaytirish, mazkur yo‘nalishda joylashgan mamlakatlar iqtisodiyotini rivojlantirish, qolaversa, millatlararo hamda davlatlararo muammolami yechishda katta samara beraja-gini ta’kidladi.
Hozirga qadar jahonning 50 ta mamlakati TRASEKA yoTagi orqali o‘z yuklarini manzillariga yetkazmoqda. Mazkur loyihaga qo‘shilishni istovchi mamlakatlar soni ham tobora oshib borayapti. TRASEKA dasturini amalga oshirishda Yevropadagi siyosiy, iqtiso-diy va moliyaviy tashkilotllar yaqindan yordam ko‘rsatyapti. Xo‘sh, bulaming hammasi nimadan dalolat beradi? Mazkur yoTakdan Sharq ham, G‘arb ham birday manfaat topadi. Markaziy Osiyo va Kavkaz uchun jahon bozoriga keng yo‘1 ochiladi. Yevropa mam-lakatlari uchun esa o‘z mahsulotllarini Kavkaz va Markaziy Osiyo bozorlariga kiritish, mazkur mintaqalarda o‘zlarining moliyaviy ish-tirokini kuchaytirish imkoniyati tug‘iladi.
Boku konferensiyasida TRASEKA loyihasini amalga oshirish bo‘yicha hukumatlararo komissiyani tashkil etish, uning doi-miy kotibiyatini ta’sis qilish va bosh qarorgohini Bokuda joylash- tirish bo‘yicha o‘rtaga tashlangan taklif ishtirokchilar tomonidan ma’qullandi. TRASEKA loyihasini amalga oshirishda uni mablag1 bilan ta’minlash masalasi ham ishtirokchilar tomonidan atroflicha ko‘rib chiqildi va TRASEKA banki tashkil etish taklifi bir ovozdan qo ‘ llab-quwatlandi.
Anjuman nihoyasida Yevropa-Kavkaz-Osiyo yoTagini ri-vojlantirish bo‘yicha xalqaro transport to‘g‘risidagi ko‘p tomonlama Bitim imzolandi. Mazkur hujjat xalqaro yuk va yoTovchi tashish-ni rivojlantirish va boshqarish, transport sohasidagi huquqiy me-zonlami o‘zaro muvofiqlashtirishni ko‘zda tutadi. Shuningdek, an-jumanda Boku Deklaratsiyasi hamda Buyuk Ipak yoTini tiklashga bag‘ishlangan xalqaro konferensiya bo‘yicha yakuniy Kommyunike qabul qilindi.
yil 6-noyabr kuni Toshkentdagi «Interkontinental» meh-monxonasining Amir Temur zalida UNESKO Ijroiya Kengashi 155-sessiyasining yakuniy yig‘ilishi bo’lib o‘tdi.