Nazariy va amaliy dars ishlanmalari

Monitoring va baholash

Savol–javob, test

Amaliy mashg`ulotining texnologik xaritasi

Bosqichlar, vaqti	Faoliyat mazmuni
	O`qituvchi	Talaba
1-bosqich. Kirish (15 min.)	1.1. Davomatni oladi, talabalarning darsga tayyorgarligini tekshiradi. 1.2. O`quv mashg`ulotining mavzusi, maqsadi, ko`zlanayotgan natijalar va uni o`tkazish rejasini ma’lum qiladi. 1.3. Bilimlarni faollashtirish uchun oldingi mavzu bo`yicha diqqatni jalb qiluvchi savollar beradi: 1. Fonetikada nima o`rganiladi? 2. Morfologiyaning tekshirish obyekti nima? 3Gapning qanday turlarini bilasiz?	Diqqat bilan tinglaydilar, yozib oladilar va javob beradilar.
2-bosqich. Asosiy (65 min.)	2.1. Yangi “Rasmiy va shaxsiy xatlar, ularning turlari” mavzusini oldingi mavzu bilan bog`lagan holda tushuntirib beradi hamda yakuniy nazorat testini ishlatadi. 2.2. Ma’ruza mazmunini jamoa bo`lib muhokama qilish jarayonini tashkil etadi: - talabalarga o`z fikrlarini bildirishlarini, qo`shimcha savollar berishni taklif qiladi; - talabalarning savollariga javob beradi; - o`zi savollar beradi; 2.3. 1-2-masqlar bajariladi;	Talabalar ma’ruza bo`yicha o`z tushunchalarini bayon qiladilar. Savollar beradilar. Munozalarda ishtirok etadilar.
3-bosqich. Yakuniy (10 min.)	3.1. Darsga yakun yasaydi. Faol ishtirokchilarni rag`batlantiradi. Baholar e’lon qilinadi, sharhlab beriladi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa beradi: Mashqlarni yechish. Mashqlar bo`yicha tushuncha beradi.	Yangi vazifa bo`yicha tushunmaganlarini so`rab oladilar.

Ijtimoiy hayotimizda qo’llaniladigan barcha rasmiy hujjatlar va turli-tuman ish qog’ozlari rasmiy uslub me’yorlari va talablari asosida tayyorlanadi. Rasmiy uslub o’z vazifasiga ko’ra iqtisodiy, huquqiy, ma’muriy va diplomatik munosabatlarda, davlat idorasi, sudlar, savdoga doir o’zaro muomalalarda aloqa qilish maqsadida qo’llaniladi.
Rasmiy uslubning o’ziga xos xususiyatlari va talablarini zarur darajada bilib olish hamda o’zlashtirish madaniyatlilik va savodxonlik belgisidir. Rasmiy uslubning bosh mezoni, yetakchi xususiyati aniqlik, ixchamlik, mazmunan shakllangan bo’lishi kabi talablarga javob berishi lozim. Rasmiy uslub dialektizmlardan, jargon so’zlardan, kichraytirish-erkalash qo’shimchalarini olgan so’zlardan, jonli so’zlashuv nutqi elementlaridan xoli bo’ladi. Tasviriy vositalar, obrazli so’zlar bu uslubda qo’llanilmaydi. So’roq, undov va modal so’zlar, kirish so’z va iboralar nihoyatda kam qo’llaniladi.
Rasmiy uslubda har doim rasmiylik ma’nosi ustun turadi. Tildagi rasmiy uslub uchun xos bo’lib qolgan so’zlar va qoliplashgan barqaror iboralar, qat’iy odat tusiga kirib qolgan shakllar (qurilmalar) hujjatlar tiliga xos leksik-grammatik xususiyatlar hisoblanadi. Masalan: «muhokama qilindi», «zimmasiga yuklansin», «qaroriga muvofiq, ravishda», «ma’lumot uchun qabul qilinsin», «ruxsat berishingizni so’rayman», «ishonch bildiraman» kabi. Bunday qoliplashgan birikmalar hujjatlar matniga rasmiylik belgisini kiritadi. Qoliplashgan birikmalarni o’rganish va yodda saqlash hujjatlar tayyorlash jarayonini tezlashtiradi.
Sirtdan qaraganda, hujjatlar tayyorlash juda oson ko’rinadi, lekin har bir hujjatning o’ziga xos xususiyatlari - zaruriy qismlari, lisoniy talablari bor.
Hujjatlar tilida biron-bir shaxsga murojaat etilganda «Siz» olmoshi bosh harf bilan yoziladi. Ot turkumiga oid so’zlar ko’p ishlatiladi. Son, odatda, raqam (I, II, X; 1, 2, 10) bilan yoziladi. Pul bilan bog’liq o’rinlarda raqamdan so’ng qavs ichida shu raqamning ifodasi so’zlar bilan qayd etiladi. Fe’lning harakat nomi shakli: «ta’minlashingizni so’rayman», «tashkil etilishi to’g’risida», «yordam berish maqsadida» kabi qurilmalarga tez-tez murojaat etiladi.
Majhul nisbatdagi fe’llar va o’tgan zamondagi fe’llar (Masalan: «belgilab qo’yilsinki», «qoniqarli topilsin», «so’ralsin», «eshitildi», «qaror qilindi», «alohida qayd etilsin», «nomzodi ko’rsatilsin» kabilar) serunum qo’llaniladi.
Hujjatlarda, asosan, ikki tarkibli sodda gaplar va murakkablashgan sintaktik butunliklar ko’proq uchraydi. Hujjatlarga oid gaplar tarkibida inversiya (gapda odatdagi so’z tartibining o’zgarishi)ga yo’l qo’yilmaydi. Hujjatlar matni birinchi shaxs yoki uchinchi shaxs nomidan yoziladi. Qonun moddalari esa shaxssizlik xususiyatiga egadir. Chunki qonunlar davlat amri bo’lib, davlat nomidan ifodalanadi.
Hujjatchilikda imlo qoidalariga va tinish belgilaridan foydalanishga alohida e’tibor berish lozim.
Har bir hujjatning nomi matn tarkibida atoqli ot sifatida bosh harf bilan boshlanib, undan keyin nuqta qo’yilmaydi. Qolgan o’rinlarda hujjat nomlari kichik harflar bilan yoziladi.
Hujjatlarni tayyorlashda quyidagilarga alohida e’tibor berish talab etiladi:
1) har bir hujjatni tuzishda uning zaruriy qismlariga qat’iy rioya qilinishi lozim, ya’ni zaruriy qismlarning o’rin almashinuviga yo’l qo’yilmaydi;
2) har kim o’z bilganicha hujjat to’ldirishiga ruxsat etilmaydi;
3) hujjatlardan ariza, tarjimayi hol, tilxat, tushuntirish xati, shaxsiy ishonchnoma, ba’zan hisobot, bildirishnoma, bildirgi ham hujjat to’ldiruvchining o’z dastxatida yoziladi. Qolgan hujjatlar esa kompyuterda tayyorlanadi;
4) hujjatlar matnida tuzatish va o’chirishga yo’l qo’yilmaydi, bunday hujjatlar haqiqiyligini yo’qotadi, ya’ni qalbaki deb hisoblanadi;
5) alohida ahamiyatga ega bo’lgan hujjatlar to’ldirilganda hujjat to’ldiruvchining imzosi muassasa, xo’jalik yoki notarial idoralar tomonidan tasdiqlanishi shart.