Nerv sistemasinin` funksiyasi eki bo`limge bo`lip u`yreniledi

Nerv sistemasi eki bolimnen ibarat:

Orayliq nerv sistemasi	Periferiyaliq nerv sistemasi
bas miy	arqa miyden shigatugin 31 jup seziwshi
arqa arqa	hareketlendiriwshi nerv talshiqlari
	bas miyden shigatugin 12 jup nervler
	omirtqa baganasi atirapindagi nervler
	ishki organlar nerv tuyinleri

Atqaratug`in waziypasina ko`re nerv sistemasi:

Somatik nerv sistemasi	Vegetative nerv sistemasi
seziw organlari	ishki organlar (dem aliw, as siniriw, bolip shigariw, qan aylaniw, dem aliw, ishki sekreciya)
Skelet bulshiq etleri

Nerv toqimasi sirtqi ortaliq ta`sirinde ishki organlarda ju`z beretug`in ta`sirdi yag`niy qozg`alis tu`rli seziwler nerv impulslarin o`tkeriw funksiyasin atqaradi. Nerv toqimasi neyron ham ja`rdemshi struktura-neyrogliyadan du`zilgen. Neyrogliya ko`p belokli kletkalardan ibarat. Neyrogliya kletkalari arasinda nerv kletkalari jaylasqan. Neyrogliya kletkalari neyronlarg`a salistirg`anda tayanish trofik funksiyasin o`teydi. Neyron bir neshe nerv o`simteleri ha`m nerv kletka denesinen ibarat. Uzin o`simteler neyritler, kelte o`simteler dendritler dep ataladi. Nerv kletkalari turli formada (juldiz tarizli, domalaq, oval, almurt tarizli) boladi. Olar nerv sistemasinin` turli boliminde jaylasqan. Nerv kletkasinan shiqqan neyrittin uzinligi har qiyli, ayrimlari bir metr ham onnanda uzin boladi. Kelte talshiqlari ko`p tarmaqli bir neshe boladi. Nerv talshig`i may tarizli zattan du`zilgen miyelin perde, u`stin bolsa shvan perdesi-nevrilemma orap turadi. Miyelin perde nerv talshig`inin` ayrim bo`liminde biraz tarayip Tanve baylamlarin payda qiladi. Bul perdeler nerv talshiqlarin bir birinen ajiratip turadi ha`m qorg`aw waziypasin atqaradi.

Perde menen qaplang`an nerv kletkalari o`simtesi nerv talasi delinedi. Nerv kletkasi o`simtesinin` orayliq bo`limi oq silindr delinedi. Nerv talalari miyelinli ha`m miyelinsiz boladi. Miyelinsiz nerv talalari tek shvan qabati menen qaplang`an. Nerv talasinin` tiykarg`i qasiyeti juda` qozg`aliwshan` ha`m labillilik zatlar almasiwinin` a`ste bariwi salistirmali sharshamasliq esaplanadi. Nerv talalarinin` labilligi ha`r qiyli boladi. Ayrim nerv talalar ha`r minutta bir neshe on impuls o`tkerse, basqalari 500ge jaqin impuls o`tkeredi. Qalin` miyelin qabat penen qaplang`an nerv talalari ju`da` labillik qa`siyetine iye. Nerv talalari qozg`alg`anda bulshiq etler qozg`alisina salistirg`anda kem energya ajiraladi. Jin`ishke nerv talalari juwan talalarg`a salistirg`anda tez sharshaydi. Keyingi tekseriwlerde nerv talasinin` sharshawi aniqlang`an. Nerv talasi sharshag`anda biotoklardin` ku`shi o`zgeredi. Qozg`alis impulsinin` tarqaliwi eki u`sh marte kemeyedi. Nerv talasi ma`lim waqit aralig`inda kelgen impulsqa kemrek impuls o`tkerip o`zinin` sharshamaslig`in ta`minleydi. Nerv talasinan shiqqan qozg`alis tolqinlarinin` o`tkeriliwi nervtin` keyingi keletug`in ha`r bir bo`liminin` joqari voltli potentsiallar menen ta`sirleniwine baylanisli. Qozg`alis potentsiallari jumsaq qabatli nerv talalardan u`zliksiz emes ba`lki tutas tarqaladi. Qozg`alis tolqininin` nerv talasinan o`tkeriliwi o`zinen alding`i ha`reketlenip atirg`an joqari voltli potentsiallardin` payda boliwina baylanisli. Nerv talasina ta`sir etiw ushin ol fiziologik normal jag`dayda boliwi shart. Nerv talasi qatti suwitilsa yaki o`tkir za`ha`rlense nerv impuls o`tkermeydi. Aralas nervler quramindag`i ha`reketlendiriwshi, seziwshi nervler bolsa impulsti bolip bolip o`tkeredi. Impulstin` bul ta`rizde ajiralg`an ta`rizde o`tkeriliwi nervtin` miyelin qabat penen qaplaniwina sebep boladi. Bul skattin` elektr organinin` nervinda aniqlang`an. Eger nerv talasi baliq denesinen ajiratip qoyilsa ol eki u`sh ku`nnen keyin nabit bola baslaydi. Nerv talasi qirqilg`anda bolsa nerv kletkasi denesi ta`repinen o`se baslaydi. Nerv talasinin` qayta tikleniwi menen impuls o`tiwi ha`m qayta tikleniwi mumkin. Orayliq nerv sistemasinin` neyronlari nerv talasinan impulslardi bir ta`repleme seziwshi retseptordan ishki organg`a o`tkeredi. Bul nerv impulsinin` sinapslar arqali o`keriliwine baylanisli. Qozg`alis impulsi qozg`alg`an toqimanin` ha`mme bo`liminde bir tegis toliq tarqaladi. Bug`an dekermentsiz o`tkeriliw delinedi. Nerv talasi qansha juwan bolsa qozg`alis sonsha tez o`tedi. Nerv talalari juwanlig`ina qaray, A, V, S gruppalarina bo`linedi. A gruppag`a miyelin qabati qalin, diametri 12-22 mkm bolg`an nerv talalari kiredi, olar arqali ta`sir bir sekundta 70-120 m.sek tezlikte o`tedi. Bul gruppa nerv talalari ju`da elektrik aktivlikke iye. V gruppa vegetativ nerv sistemasinin` miyelinlasqan ayirim talalari kiredi. Bulardin` diametri 1-3 mkm bolip issi qanli haywanlarda 3-14 m.sekund tezlikte o`tkeredi. S gruppa nerv talalari jumsaq qabatsiz bolip diametri juda` kishi bularg`a tiykarinan simpatik nerv talshiqlari kiredi.