Nerv sistemasinin` funksiyasi eki bo`limge bo`lip u`yreniledi

Arqa miy. Arqa miy omirtqa Qanalinda birinshi moyin omirtqasi menen 2- bel omirtqasi arasinda jaylasqan bolip, ulken adamda salmag`i 30-40gr, uzinlig`i 45 sm ge ten`. Jan`a tuwilg`an balada 6-10gr, uzinlig`i 15 sm. Arqa miy reflector ha`m o`tkiziwshi waziypasin atqaradi. Bas miy de aq ha`m ku`lren` zatlardan quralg`an. Ku`lren` zati tu`rli neyronlardan ibarat. Bas miyde 14 mlrd nerv kletkasi bar. Bunnan tisqari bas miydin 60-90 protsentin neyrogliya kletkalari quraydi. Neyrogliya kletkalari qorg`awshi ha`m uslap turiwshi tayanish toqima esaplanadi.
Bas miy uzinsha, Varoliev ko`pirshesi, miyshe, orta miy, araliq miyden ibarat bolip, bul bolimler bas miy sabi dep ataladi. Olardi bas miy u`lken yarimshalari orap turadi.
Joqari nerv iskerligi haqqinda tusinik. Bas miy yarim sharlari ha`m onin` qabig`i orayliq nerv sistemasinin` joqari bo`limi bolip esaplanadi. adamnin` minezi, pikirlewi, sanasi ha`m barliq ruwxiy qasiyetleri joqari nerv iskerligi bolip, ol bas miy yarim sharlari ha`m onin` qabig`inda jaylasqan nerv oraylarinin` normal funksiyasina baylanisli. Adamnin` joqari nerv iskerligi quramali refleksler arqali ko`rinedi. Bul refleksler adamnin` sirtqi ortaliq penen baylanisin, onin` ha`rqiyli sha`rayatqa maslasiwin ta`minleydi. Adamnin` barliq erkli ha`reketleri , pikirlewi ha`m ruwxiy jag`daylari refleksler arqali ju`z beriwin belgili rus fiziologi I.M.Sechenov 1863-jilda jazilg`an “Bas miy refleksleri” dep atalg`an kitabinda birinshi bolip korsetti. Onin` refleksler haqqindag`i pikirin belgili alim I.P.Pavlov ja`nede rawajlandirip, sha`rtli refleksler haqqinda ta`liymatti jaratti. Ol adamnin` joqari nerv iskerligi sha`rtlirefleksler arqali ko`riniwin da`lillep berdi.
Birinshi ha`m ekinshi signal sistemasi. Adamda birinshi ha`m ekinshi signal sistemasi, haywanlarda tek birinshi signal sistemasi boladi. Qabil etiwdi takrarlap ko`riw, esitiw, iyis biliw, awqat damin biliw siyaqli seziw organlari arqali birinshi signal sistemasi payda bolip, olar adam ha`m joqari darejeli haywanlarda derlik uqsas. Bul seziw organlari arqali qabil etilgen sirtqi ha`m ishki ortaliqtin` ta`siri miydin` sog`an tiyisli oraylarinda refleks payda boladi. Adamnin` joqari haywanlardan tiykarg`i parqlarinan biri onda awizeki ha`m jazba so`zdin` rawajlang`anlig`i. So`z ta`sirlewshi sipatinda seziw organlari arqali qabil etilip, sha`rtli refleks payda etedi.Adamda a`tiraptag`i ortaliq penen baylanisiwdin` jan`a tu`rleri payda boldi.
“Rawajlanip baratirg`an haywanat du`nyasinda, -dep jazg`an edi Pavlov, - adam basqishina kelip nerv iskerligi mexanizmlerine ju`da` u`lken qosimsha qosildi”. Bul qosimsha adamda so`z payda boliwi ha`m jan`a signal sistemasi payda boliwinan ibarat boldi. Organikaliq dunya rawajlaniwinin` usi basqishinda ortaliq penen baylanis qiliwdin` jan`a tek adamg`a ta`n bolg`an ekinshi signal sistemasi payda boldi.
“Homo sapens” semyasi payda bolg`ansha haywanlar, dep jazg`an edi I.P.Pavlov –atiraptag`i dunyanin` haywanlardag`i ha`r qiyli retseptor mexanizmlerge ta`sir etetug`in ha`m orayliq nerv sistemasinin` tiyisli kletkalarina jetip baratug`in tu`rli agentlerden kelip shig`atug`in u`zliksiz na`tiyjeleri arqali g`ana sol du`nya menen baylanisar edi. Bul natiyjeler sirtqi obiektlerdin` birden bir signallari edi .Adamda ekinshi da`rejeli signallar, birinshi signallardin` signali aytilatug`in, esitiletug`in, ko`riletug`in so`zler ko`rinisinde payda bolip ,rawajlanip bardi ha`m joqari da`rejede kamalg`a keldi.