Niyazova n. A, Ximmataliyev d. O

Backdoor-tizimni yashirin va ruxsatsiz masofadan boshqarish uchun dastur, bu 
mahalliy 
foydalanuvchida 
mavjud 
bo'lgan 
deyarli 
barcha 
dasturiy 

---

108 
manipulyasiyalarni bajarishga imkon beradi: klaviaturadan kiritish, kursorni 
siljitish, derazalar va ekranlarning tarkibini ko'rish, periferik uskunalarga kirish. 
Ma'muriy yoki ma'muriy faoliyat bilan bog'liq muhim ma'lumotlar bilan 
ishlaydigan yoki elektron to'lov vositalaridan foydalanish huquqiga ega bo'lganlar 
uchun tashqi makon juda xavflidir. 
Rootkitlar-buzg'unchi yoki zararli dasturlarning faoliyatini dasturiy ta'minot va 
tizim so'rovlarining natijalarini buzish orqali yashirish uchun mo'ljallangan. 
Deyarli har qanday virus bu yoki boshqa usulda antivirus muhitida omon qolish 
uchun "rootkit texnikasi" dan foydalanadi. 
Botlar/zombi-turli xil zararli dasturlarni masofadan boshqarishni tashkil etuvchi 
dasturlar to'plami. Ularning yordami bilan kompyuterlarning bot tizimlari 
(botnetlari) yaratilishi mumkin, ular kiber jinoyatchilar spam yuborish, 
kiberhujumlarni amalga oshirish va h.k. 
Ekspluatatsiya-bu kompyuter tizimining dasturiy ta'minotidagi zaifliklardan 
foydalanishni boshqarish yoki uning ishini buzish uchun foydalanadigan dastur 
yoki uning bir qismi (kichik dastur). Bir qarashda ekspluatatsiya u bilan ishlash 
uchun mo'ljallangan dastur tomonidan noto'g'ri qabul qilingan zararsiz fayl 
(masalan, grafik yoki tarmoq fayli) bo'lib chiqishi mumkin. 
Mantiqiy bomba-muayyan kodlar paydo bo'lganda (masalan, bir muncha vaqt 
o'tgach) zararli harakatlarni amalga oshiradigan dastur kodi yoki dastur. Mantiqiy 
bomba portlashining klassik misoli-bu ish beruvchiga naqd to'lovlar mavjud 
bo'lmaganda buxgalteriya ma'lumotlar bazasini yo'q qiladigan ish haqi dasturi. 
Mantiqiy bomba boshqa zararli dastur yoki oddiy dastur ichiga joylashtirilishi 
mumkin. Bunday holda, berilgan algoritm bajarilgandan so'ng, bomba avtomatik 
ravishda yo'q qilinishi mumkin. 
Berilgan tizimlashtirish o'zboshimchalik bilan amalga oshiriladi, chunki 
ko'pincha bir xil zararli dastur turli sinflarga tayinlanishi, boshqa zararli dasturlarni 
o'z ichiga olishi, botnetlar va ko'plab "zararli" dasturlarning zanjirlarini yaratishi 
mumkin. Shunday qilib, virusni yuqtirgan kompyuterda ekspluatatsiya qilish orqali 

---

109 
Internetdan 
chuvalchangni 
o'rnatadigan 
yuklagichni 
o'rnatish 
mumkin, 
chuvalchanglar "orqa eshiklar", mantiqiy bombalar, troyanlar bilan ta'minlangan. 
Zararli dasturlarni aniqlash va zararsizlantirish uchun ishlatiladigan dasturiy 
vositalar birgalikda antiviruslar (antivirus dasturlari) deb nomlanadi. Kompyuter 
tizimiga kirish bosqichida zararli dasturlarni aniqlash antiviruslarga infeksiyani 
oldini olish va qonuniy fayllarni o'zgartirish imkonini beradi. Zararli dasturlarni 
qidirish turli xil usullar antiviruslar yordamida amalga oshiriladi, ularning kodlari, 
odatdagi harakatlar va boshqalar to'g'risidagi mavjud bilimlarga asoslanadi.