Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

4. Экран воситалари билан ишлаш методикаси
Экран воситаларига диафильм, диапозитив ва кинофильмлар
киради (табиатшунослик программасида уларнинг рўйхати бор)
Ўзбекистонда экран воситаси сифатида “Жонажон ўлка қушлари” 
диафильми ва “Чотқол қўриқхонаси” номли ҳужжатли фильм
чиқарилган. Бу қуроллардан 3-4-синфларда атроф олам билан танишиш
ва табиатшунослик бўйича дарсларда фойдаланиш керак. 
Экран воситаларини намойиш қилиш учун экран қуйилган ва
қоронғилатилган, махсус синфга эга бўлиш зарур. Диафильм ва
кинофильмларни, диапозитивларни кўрсатишга сарфланадиган вақт 
дарснинг мавзуси, мақсади ҳамда типига боғлиқ. Намойиш қилиш
пайтида қуйидаги талаблар бажарилмоғи лозим: ҳар бир кадрни қўриб
чиқиш, тахлил қилиш ва фаҳмлаб олиш керак, бунинг учун ўқитувчи 
йўналтирувчи саволлар беради, уларга олинган жавоблар тўлдирилади, 
экрандаги барча ёзувларни албатта ўқиш зарур, диапозитивларни
кўриш ўқитувчининг ҳикояси, харита бўйича иш, гербарийлар фойдали
қазилмаларнинг намуналари ва бошқа қуролларни кўриб чиқиш,
дарслик мақоласини ўқиш билан иалмашиб бориши зарур. Бир
мартанинг ўзида кўп диапозитивларни кўрсатиш ярамайди, чунки бу 
хол болаларни чарчатиб қўяди. Ўқитувчи ҳикояси ва мақолани ўқишдан
кейин олинган билимларни мустаҳкамлаш учун умумлаштирилган
сухбат ўтказилиши лозим.
Табиатшунослик дарсларида кинофильмлар ҳам кенг
қўлланилмоғи лозим. Улар ер шарининг ҳар хил бурчаклари

---

163 
ландшафтини ҳамда аҳоли ҳаётининг чинакам тасвирин6и беради, унда
барча ҳодисалар ҳаракатда кўрсатилади. Ўқув фиьлмлари ёрдамида
ўқувчилар синфда танишиш мумкин бўлмаган табиат ҳодисалари 
тўғрисида ҳақиқий тасаввур оладилар.
Ўқитувчи мактабда сақланган кинофильмлар фондини яхши 
билган бўлиши керак. Режа туза туриб, ўқитувчи фильмлар
кўрсатиладиган дарсларни олдиндан белгилайди. Ўқувчиларга
кинофильмлар кўрсатишдан олдин уни ўқитувчининг ўзи кўриб
чиқиши, ўқувчилар эътиборини нималарга қаратиш зарурлигини, ҳикоя
вақтида нималарни қўшимча қилиш кераклигини белгилаши, фильмни
кўриш олдидан ўқувчиларга берилиши мўлжалланган савоглларни
тузиши талаб қилинади. Дарсга тайёрланишда фильмга илова қилинган
монтаж варақаларидан фойдаланмоқ зарур, уларда фильмнинг мазмуни
изчил баён қилинган бўлади.
Фильм бевосита мавзуни ўрганишда ёки уни такрорлашда
намойиш қилинади. Кириш сухбатида одатдаги дарсдагидек харита,
суратлар, жадваллар, гербарийлар, коллексиялар, фотосуратлардан
фойдаланилади, тажрибалар кўрсатилади. 
Чунончи, 3-синфда “Табиатда сувнинг алмашиниши”
тажрибасидан кейин ўрганилаётган ходисанинг тушуниб олишини
осонлаштириш учун кинофильм намойиш қилиш маъқул бўлади. 
Дарснинг одатда фрагментлар ёки фильмнинг бир қисми кўрсатилади.
Агар фильм овозсиз бўлса, тўхтовсиз ҳикоя қилинмасдан ёзувларини
ўқитувчининг ўзи ўқиб боради, чунки тўхтовсиз ҳикоя ўқувчилар
эътиборини четлаштиради ҳамда сочади ва улар фильмнинг асосий
мазмунини ёмон қабул қиладилар. 
Табиатшунослик дарсида кинофильмлардан фойдаланиш нарса ва
ҳодисалар тўғрисида ёрқин, аниқ ва тўлиқ тасаввур ҳосил қилади. 
Бошқа кўргазмали қуролларга қараганда кинофильмлар динамик ( 
ҳараакатчан) жараёнлар ва ҳодисалар тўғрисида, одамлар фаолияти
тўғрисида тасаввурлар ҳосил бўлишига яхшироқ ёрдам беради.