Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika u n IV e r sit e t t n. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova

5.13.E ng o ‘miziga ishlov berish
Engsiz ko‘ylaklarda, yeng o ‘m iziga a lb a tta a d ip yoki m ag‘iz 
q o ‘yib ishlov beriladi.
A d ip ikki b o ‘lakdan iborat boMib, u lar biriktirib tikiladi vachoki 
yorib dazm ollanadi.A dipning ichki qirqim igayoqao‘m izigaqo‘yilgan 
ad ip qirqim idagi kabi ishlov bariladi.
A d ip bilan k o 'y la k n in g o ‘ngi to m o n la ri ich k arig a q aratib
juftlanadi. U larning yelka choklari to ‘g‘ri keltirilib, ag‘darm a chok 
bilan tikiladi. Keyingi ishlov berish vaqtida tortilib qolishi um kin 
b o ‘lgan jo ylarid a 
ch o k haqi kertib q o ‘yiladi. A d ip kiyim ning 
tesakrisiga ag'darib o ‘tkazib choki to ‘g ‘rilab dazm ollanadi. U ning 
ichki qirqim lari yon va yelka choklariga universal m ashinada ikkita 
qaytm a baxyaqator yuritib chatiladi, old b o ‘lak bilan orqa bo ‘lakning 
ikki-uch joyiga esa q o ‘lda yashirin qaviq solib chatiladi (81-rasm , a). 
Kiyim ning yon choki bilan a d ip n in g uchlari o ‘m iz ag‘darm a chok 
bilan tikilgandan keyin bir vaqtda tikilishi ham m um kin.

---

81-rasm
Englarning o ‘miz qirqim ini bir qavatli va q o ‘sh qavatli m ag‘iz 
bilan ishlov berish xuddi yoqa o ‘miziga shunday m ag‘izlar bilan 
ishlov berish kabi bajariladi (81-rasm , b,v,g).
5.14.Englarga ishlov berish va o ‘mizga o ‘tqazish
0 ‘tqazm a yenglar kalta, uzun, tirsakkacha b o lib , yeng uchi turli 
shakllarda, m anjetli, m anjetsiz, rezinkali, q o ‘ym a burm ali, m ag‘iz 
q o ‘yib ishlangan b o ‘ladi.
M anjetsiz to ‘g ‘ri yeng uchlarini tikishda qirqim lari yopiq qilib 
bukib, universal m ashinada tikiladi (82-rasm , a) yoki yashirin baxyali 
maxsus m ashinada bukib tikiladi (82-rasm , b).

---

82-rasm
M axsus m ashina b o ‘lm asa q o ‘lda yashirin qaviq b ilan bukib 
tikish ham m u m k in . T o ‘g ‘ri yen g u c h in in g o c h iq q irq im in i 
y o 'rm ab olib, keyin universal m ash in ad a bukib tiksa ham boMadi 
(8 2 -rasm , v).
Bukish haqi qoldirm ay tikiladigan yenglarning uchiga o ‘ngini 
ichkariga qaratib, a d ip q o ‘yib ag ‘darm a chok bilan tikiladi (82- 
rasm,g) a d ip ulangan chokdan 0,1 sm oraliqda chok haqi adipga 
bostirib tikiladi.A dipni, ichki qirqim ini maxsus m ashinada yo‘rm ab 
yengga yashirin qaviq bilan q o ‘lda yoki maxsus m ashinada yashirin 
baxya bilan chatib q o ‘yiladi.
T o ‘g ‘ri yeng u ch ig a ela stik ta sm a (re z in k a ) q o ‘yib tik ish d a , 
y e n g q ir q i m la r i n i b i r i k t i r i b ti k k a n d a n k e y in , y e n g u c h i 
q irq im in i y opiq q ilib b u k ib , o rasig a re z in k a q o ‘yib, b u k ilg an
/iy id a n 0 ,1 -0 ,2 sm o ra liq d a u n iv e rsal m a sh in a d a tik ila d i (8 3 - 
rasm , a).

---

83-rasm
Ba’zi yenglarda pastki qismida burm a hosil qilib, rezinka q o ‘yish 
mum kin. Buning uchun aw al yengning pastki qirqimini siniq chokli 
maxsus mashinada bukib tikiladi. So‘ngra rezinka tikiladigan joyini ko‘klab 
belgilab olinadi. yengning teskari tom onidan belgilangan chiziq bo‘yicha 
rezinkani q o ‘yib, siniq chok bilan bostirib tikiladi, tikish paytida rezinkani 
tarang tortib turiladi. Rezinka uchlari bir-biriga 1,5-2 sm o ‘tishi kerak 
(83-rasm, b). Xuddi shu yengni ad ip q o ‘yib ishlash ham mumkin 
(83-rasm, v). Buning uchun rezinka q o ‘yiladigan chiziq bo‘yicha adip 
bostirib tikiladi. A dipning uzunligi yeng kengligiga, eni esa rezinkaning 
eniga 2 sm chok haqi qo‘shilganigateng b o ‘ladi, rezinkani adipning 
orasidan o ‘tkaziladi va uchlari bir-biriga puxtalab q o ‘yUadi.
Eng pastki qism ini rezinka bilan ishlanganda ikki qavatli burm a 
hosil qilib tikish ham m um kin.
Buning u ch u n yengning pastiga burm a kengligi va chok haqlari 
u ch u n q o ‘shim cha q o ‘yib bichiladi.
Engning pastki qism ida rezinka o ‘tkaziladigan chiziq belgilab 
olinadi. Pastki qirqim 0,7 sm ga bukib ko‘klanadi, keyin burma pastdan

---

yana bir bo r bukiladi va k o ‘klab q o ‘yiladi. Buklovning yuqori ziyidan 
0,1-0,2 sm m asofada tikiladi, rezinka kirgizish u ch u n ochiq joy 
qoldiriladi. Shu chokka parallel ravishda rezinka enidan 0 ,3 -0,4 sm 
kengroq m asofada ikkinchi baxyaqator yuritiladi. K o‘klash iplari 
olib tashlanadi va rezinka o ‘tkaziladi (83-rasm , g).
Eng uchiga m ag‘iz chok bilan ham ishlov berish m um kin. Agar 
y eng nin g pastki qism i b u rm ali b o ‘lsa, a w a l ikki q a to r b o ‘sh 
baxyaqator yuritiladi. Birtekis burm a hosil qilingach, mag‘izni o ‘ngini 
yengning o ‘ngiga qaratib, burm ali qirqim ustiga q o ‘yiladi, va 0,5-0,7 
sm chok haqi qoldirib ag‘d arm a chok bilan tikiladi.
M ag‘izni yengning teskari tom oniga ag‘darib, modelga qarab 0,5- 
0,7 sm li m ag‘iz hosil qilinadi, m ag'izning ikkinchi qirqimi ichkariga 
ag‘darm a chokni yopadigan qilib bukiladi, va ko‘klanadi, solngra o ‘ng 
tom onidan ag‘darm a chokning yonidan baxyaqator yuritiladi (84- 
rasm,a). yeng uchi to ‘g ‘ri, burm asiz b o ‘lganda ham xuddi shunday 
ishlov beriladi, m ag‘iz yupqa gazlam adan b o is a , q o ‘sh qavat qilib 
tikish m um kin (84-rasm , b).
84-rasm
Pastki tom oni kengaygan «Q o‘ng‘iroqcha» yenglar tan d a ipiga 
nisbatan 45°burchak ostida bichiladi. Bunday yenglarning pastki 
qirqimi ochiq qirqim li bukm a chok bilan siniq baxyaqator tikidigan 
maxsus m ashinada tikiladi, chok haqining ortiqchasi ehtiyotlab qirqib 
tashlanadi (85-rasm ).

---

T o ‘g ‘ri yeng uchiga bostirm a planka q o ‘yib bezatish ham m um kin 
(86-rasm , a).
86-rasm
P lan kanin g o ‘ng to m o n in i asosiy d etain in g teskari to m o n ig a 
qaratib q o ‘yib, universal m ashinada ag'darm a chok bilan tikib olinadi. 
Plankani yeng o ‘ngiga qaratib, u n d an 0 ,1 -0,2 sm m ag‘iz hosil qilib, 
dazm ollanadi yoki ziylari k o ‘klanadi. Plankaning ochiq qirqim ini 
teskari tom oniga 0,7 sm bukib, bukilgan ziydan 0,1 -0 ,2 sm bostirib

---

tikiladi. P lanka bezak bilan ishlov berilishi kerak b o ‘lsa, a w a l 
plankaning bir tom o ni burm alari tayyorlangan q o ‘yma burm a yoki 
to ‘r tikib olinadi, so'ngra yuqoridagidek yengga ulanadi (86-rasm , 
b). Bezaksifatida boshqa rangli gazlam adan tan d a ipiga45° qiyaqilib 
bichilgan va uzunasiga ikki buklab dazm ollangan m ag'iz ishlatilishi 
ham m um kin (86-rasm , v).
K o‘ylak yengi uchi turli shakldagi q aytarm a m anjetlar bilan 
bezatiladi. A lohida bichilgan qaytarm a m anjetli yenglam i tikishda 
m anjet ikki b o ‘lakdan iborat yoki bitta yaxlit bichilgan boMadi. 
M anjetni tikish u ch u n , uning yon tom onlari 1 sm kenglikdagi chok 
bilan biriktirib tikiladi, chok yorib dazmollanadi. Ustki va ostki manjet 
detallarining o 'n g in i ichkariga qaratib, yuqori qirqim lari ag‘darm a 
chok bilan tikiladi, chok kengligi 0,7-1,0 sm. M anjetni o ‘ngiga 
a g ‘d a r ib , u s tk i m a n je td a n 0 ,1 -0 ,1 5 sm m a g ‘iz h o sil q ilib
dazmollanadi yoki ziylari ko‘klanadi. Fason bo‘yicha bezak baxyaqator 
m o'Ijallangan b o ‘lsa, o ‘ngi to m o n id an baxyaqator yuritiladi va 
m anjet dazm ollanadi.Y eng uchiga m anjetni adipsiz va a d ip qo'yib 
ulash m um kin. M anjetni ad ip siz ulashda, uning o ‘ng tom onini 
yengning teskari tom oniga qaratib q o ‘yib, qirqim larini to ‘g ‘rilab, 
1,0 sm kenglikdagi chok bilan yengga ulanadi. C hok haqining qirqimlari 
y o ‘rm aladi va 0,1 sm kenglikda yengga bostirib chatib q o ‘yiladi va 
m anjet yeng o ‘ng tom oniga qaytarib q o ‘yiladi (87-rasm , a).
a
a
b
87-rasm
v

---

M anjetni a d ip q o ‘yib ulashda, yengning o ‘ng tom oniga tayyor 
m anjetning ostki tom onini qaratib, ustki m anjet u stig aad ip n in g
o ‘ngini qaratib q o ‘yiladi va bitta baxyaqator yuritib ulanadi. Manjetni 
yeng o ‘ngi tom onida qoldirib, ad ip nin g ochiq qirqim i ichkariga0,5 
sm bukib, ziydan 0,1 sm oraliqda yengga bostirib tikiladi yoki yashirin 
baxyali maxsus m ashinada yoki q o ‘lda qiya yashirin qaviq bilan chatib 
q o ‘yiladi. (87-rasm , b).
Qaytarm a manjet yeng bilan yaxlit bichilgan b o ‘lsa, yeng uchining 
bukish haqini m anjetning ikki qavatiga teng qilib, yopiq qirqimli 
bukm a ch o k bilan tikiladi (87 -rasm , v), so ‘ngra m an jetn i ikki 
qavatligicha yeng 
0
‘ngiga qaytarib q o ‘yiladi.
Eng uchi qaytarm a manjetga o ‘xshatib tikiladigan b o ‘lsa, yeng 
uchi m anjet kengligida teskari tom onga ikki m arta bukiladi va shu 
bukilgan ziyidan m odelda m o ‘ljallangan kenglikda b ax y aq ator 
yuritiladi (88-rasm , a). Yeng bukish haqini yeng uchi tom onga 
yo'naltirib dazm ollanadi. (88-rasm , b).
88-rasm
Kalta va uzun yenglam ing pastki qismi ulam a m anjetlar bilan 
ishlov berilishi m um kin. U lam a m anjetning yon tom onlari ochiq 
yoki yopiq b o ‘ladi.
Yopiq m anjetlam i ikki xil usul bilan tikish m um kin. Birinchi 
usul bilan asosan uzun yenglarga ishlov beriladi. M anjetning yonlari
0,7-1,0 sm chok haqi bilan biriktirilib, choki yorib dazm ollanadi.

---

M anjetni uzunasiga teskarisini ichiga qilib ikkiga buklanadi va 
dazm ollanadi. S o‘ngra m anjetni o ‘ngini yengning o ‘ng tom oniga 
to ‘g ‘rilab, orasiga joylashtiriladi, choklari bir-biriga to ‘g ‘ri keltiriladi 
va biriktirib tikiladi. Agar model b o ‘yicha burm a va taxlam alar ko‘zda 
tutilgan bo‘lsa manjetga ulashdan oldin tayyorlab olinadi. M anjetning 
ostki qismi birinchi chokni yopadigan qilib to ‘g‘rilanadi va qirqimi 
ichiga buklanadi.
M anjetning ulangan chokidan 0,1-0,2 sm ichkaridan baxyaqator 
yuritiladi (89-rasm a), yoki m anjetning ostki qism ini q o ld a yashirin 
qaviq bilan ham chatib chiqish m um kin (89-rasm , b).
M anjetning ikkala b o ‘lagini bir y o ‘la ulash ham m um kin (89- 
rasm, v). Buning uchun m anjetning yaxlit detalini yon tom onlari 
biriktirilib tikiladi va chok yorib dazm ollanadi, so!ngra teskarisini 
ichiga qaratib uzunasiga ikki buklanadi, dazm ollanadi. M anjet bilan 
yeng uchi qirqim larini bir-biriga to ‘g ‘ri keltirib, m anjetning ikkala 
tom oni birga yeng uchiga universal mashinada ulanadi va yo‘rmalanadi.
T aqilm ali yengga ishlov berish u ch u n a w a l m anjetga ishlov 
beriladi. Buning uchu n m anjetning yaxlit detalini to 'g ‘rilanadi, yon 
tom onlari ag‘darm a chok bilan tikiladi. Burchaklardagi chok haqidan 
ortiqchasini qirqib tashlab, manjet o ‘ngiga ag‘dariladi, dazm ollanadi.
M anjetni yengga ulashda taqilm alari tirsak chokining davom ida 
yoki yaxlit detaining kesim larida b o ‘ladi.
a
b
89-rasm
v

---

Taqilm ani tirsak chokining davom ida ishlanganda (90-rasm , a), 
tirsak chokini tikishda pastki qism ida 7-9 sm tikilm ay qoldiriladi, 
chok yorib dazm ollanadi. Tikilm ay qolgan qismi 0,5 sm li yopiq 
bukma chok bilan tikiladi. Tayyor manjetni yeng uchiga ulashda uning 
ostki qismi o'ngini yengning teskarisiga qaratib joylashtiriladi va ostki 
manjet tom ondan ulanadi. M odelda m o ‘ljallangan b o ‘lsa, ayni vaqtda 
yeng detalidan b urm alar yoki taxlam achalar hosil qilib tikiladi. 
M anjet yuqori qism ining tikilm agan cheti ichkari tom onga bukiladi 
va ostki qismi ulangan chokni 0,1-0,2 sm yopadigan qilib, bukilgan 
ziyidan 0,1-0,2 sm oraliqda bostirib tikiladi.
Yosh bolalar ko‘ylaklarida taqilm ani m anjet taqilmasi davomidagi 
kesimi 0,3-0,4 sm kenglikda ikki bukib tikiladi, keyin m anjet ulanadi 
(90-rasm , b).
U lam a m anjetni yengga ulashda eng k o ‘p ko‘p q o ‘llaniladigan 
usul — yeng uchi kesimiga m ag‘iz q o ‘yib ishlov berishdir. Yeng 
uchidagi taqilm a qirqimiga m ag‘izning o ‘ngini asosiy detal teskarisi 
tom oniga qaratib q o ‘yiladi.

---

T a q ilm a q irq im i asosiy d etal to m o n d a n a g ‘d a rm a ch o k bilan 
tik ila d i, b u n d a ag ‘d a rm a ch o k qirqim u ch ig a b o rib y o ‘q boMib 
ketishi kerak (91 -rasm , a). M ag‘iz asosiy d etain in g o ‘ng tom oniga 
bu k ilad i. M ag ‘iznin g tik ilm ag an c h e tin i ichk ari to m o n bukib, 
b o stirm a c h o k b ilan tikiladi. B unda m ag ‘iz u la n g an ch o k yopilib 
ketishi k erak (9 1 -rasm , b). T ay y o r b o ‘lgan m ag ‘iz ch o k asosiy 
d etal teskarisig a bukib d az m o lla n a d i. T aq ilm an in g uchi b u tu n
eni b o ‘ylab ik kita q ay tm a b a x y a q a to r y u ritib p u x ta lan ad i (91- 
rasm , v).
K o'ylakning k o ‘krak qismi bilan yubkasi biriktirm a yoki bostirm a 
chok bilan ulanadi.
B irik tirm a ch o k b ilan u la sh d a k o ‘krak qism i yubka orasiga, 
u la rn in g o ‘ngi b ir-b irig a q a ra tib k iritilib, belgi ch iziq la ri bilan 
yon ch o k lari t o ‘g ‘ri keltirilad i va universal m a sh in ad a k o ‘krak 
qism i to m o n d a n b irik tirib tik ilad i. B unda q o ‘sh ignali (9 2 -rasm
b) y o k i b ir ig n a li m a s h in a d a b a x y a q a to r y u r itila d i. B itta
b ax y aq ato r y u ritiladigan b o ‘lsa, yubka q irqim i ch etig a uqa q o ‘yib 
tikiladi (9 2-rasm , a). Tikish paytida d etallardan birida b urm a hosil 
q ilin a d ig an b o ‘lsa, b a x y aq a to r shu detal to m o n d a n y u ritilad i 
(92 rasm , v).