Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

 

13 

-  yoshlarni  kasbiy  tarbiyasini,  ularning  kasbiy  va  ijtimoiy  moslashuvini 

amalga  oshiradi,  o‗quv  yurtlari  o‗quvchilarini  o‗qishga  yoki  ishga  joylashtirish 

masalalarini hal etadi; 

- kasbga yo‗llash ishlari samaradorligini tahlil qiladi. 

Inson  organizmining  fiziologik  imkoniyatlari  bilan  unga  kasbning  talablari 

o‗rtasidagi  muvofiqlikni  ta‘minlash  kasbga  yo‗llashning  yuqorida  zikr  etilganlar 

qatori eng muhim vazifalardan biridir. Bu vazifa mehnat fiziologiyasi, xususan yosh 

fiziologiyasi  xususiyatlariga  doir  ma‘lumotlar  asosida  hal  qilinadi.  Keyingi  50  yil 

mobaynida  fiziologlar  mazkur  vazifani  hal  qilishning  turli  yo‗llarini  sinab  ko‗rdilar. 

Psixotexniklar  20-30  yillarda  bu  vazifani  hal  qilishda  testlardan  foydalandilar, 

bunday testlar sifatida ko‗p hollarda erkin kasb tanlagan ishchilarga o‗z faoliyatlariga 

yaqinroq  topshiriqlar  berilgan.  Zamonaviy  statistika  ishlovi  bilan  to‗ldirilgan  bu 

metodni qo‗llash  chet  ellarda  hozir ham  davom  etmokda.  Testlar  yordamida  amalga 

oshiriladigan  kasb  tanlash  natijalari  tadqiqotchilarni  ham,  ishlab  chiqarishni  ham 

etarli 

darajada 

qanoatlantirmayotir, 

testologiya 

o‗zini 

etarli 

darajada 

oqlamaganligining  asosiy  sababi  shuki,  testlar  yordamida  asosan  Tekshirilayotgan 

kishining  mazkur  kasbdagi  mehnat operatsiyalariga  tayyorgarlik  darajasi  aniqlanadi, 

aslida kasbga yo‗naltirish va kasbga yaroqlilikni baholash maqsadida qobiliyatlar va 

psixofiziologik jarayonlarni aniqlash talab qilinadi. SHuning uchun ham olimlar nerv 

sistemasining  asosiy  xususiyatlarini  o‗rganishga  kirishdilar,  alohida  shaxslarning 

psixofiziologik fazilatlarini sinab ko‗rish ancha real prognostik qiymatga ega bo‗lishi 

mumkin deb hisobladilar. 

Konveyrda mayda detallar yig‗uvchi, apparatchi, sirk gimnasti kabi kasblarga 

kasbiy  yaroqlilikni  tekshirish  vaqtida  fiziologik  yondoshish  muvaffaqiyatli 

qo‗llanadi. Bunda ishchiga aniq talablar qo‗yadigan kasblar haqida gap boradi. Lekin 

hozirgi  zamon  ishlab  chiqarishidagi  kasblarning  ko‗pi  murakkab  va  xavfli 

vaziyatlarga  yaqindir.  Bunday  kasblarning  eng  ko‗p  tarqalgani  dastgohchilardir. 

Ma‘lumki  katta  yoshdagi  dastgohchilar  orasida  malaka  darajasi  turlicha  ishchilar 

borki,  ulardan  faqat  ayrimlari  yuqori  mahorat  darajasiga  erishadilar,  o‗z  ishining 

---