Nizomiy nomli toshkent daylat pedagogika universiteti o z- o zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy

2.1. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA DAVLATNI 
IDORA QILISH
Jahondagi davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy turmush 
sharoitlarini aks ettirgan o’z milliy xususiyatlari mavjud. Qaerda va qanday davlat 
bo’lmasin, uning maqsadi va vazifasi aholini ijtimoiy jihatdan ta’minlash, uning 
milliy urf-odatlari va madaniyatini rivojlantirish, Vatanni tashqi hujumlardan 
himoya qilish kabilarga qaratiladi. Jamiyat taraqqiyotining o’ziga xos qonunlari 
bor. SHunga ko’ra u yoki bu davlat iqtisodiy, madaniy, texnik, fan va nihoyat, 
harbiy jihatdan o’z imkoniyatlarining boshqa davlatlardan ustun bo’lishiga harakat 
qiladi.
Jismoniy tarbiya va sport sohasida o’tkaziladigan jahon birinchiliklari, 
kuboklari, Olimpiya o’yinlarida har bir mamlakat xalqlari o’zining sportchilari 
g’olib chiqishlarini, ularning sha’niga o’z madhiyalariiing yangrashi va bayroqlari 
baland ko’tarilishini xohlaydilar. Har bir sohadagi kabi jismoniy tarbiya va sport 
mutaxassislari ham davlat tashkilotlari, ularning ish faoliyatlari bilan yaxshi tanish 
bo’lishi lozim. CHunki ish jarayonida ular bilan bog’liq masalalarga duch kelinadi. 
Ta’kidlash joizki, O’zbekiston sobiq Ittifoq davrida davlat sifatida tarkib topgan 
bo’lsada, uni idora qilish, rahbarlarni tanlash va joy-joyiga qo’yish faqat 
Markazning xohish va buyrug’i bilan amalga oshirib kelindi.
O’zbekiston mustaqil davlat sifatida xalqaro andoza-larga tayangan holda o’z 
Konstitu^iyasini ishlab chiqdi va u 1992 yil 8_dekabrda tasdiqlandi. 
Konstitu^iyada takid-lanishicha, O’zbekiston - suveren demokratik Respublika. 
Davlatning «O’zbekiston Respublikasi» va «O’zbekiston» degan nomlari bir 
ma’noni anglatadi /1-modda/. SHuning uchun davlat xalq irodasini ifoda etib, 
uning manfaatlariga xizmat qiladi, deyiladi /2-modda/.
Davlatni idora qilish borasida Konstitu^iyada qayd etilishicha, O’zbekiston 
Respublikasida Davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko’zlab va O’zbekiston 
Respublikasi Konstitu^iyasi hamda uning asosida qabul qilingan qonunlar vakolat 
bergan idoralar tomonidangina amalga oshiriladi /7-modda/.
O’zbekiston Respublikasi Konstitu^iyasidagi «Davlat hokimiyatining tashkil
8

---

etilishi» bo’limdagi XVIII bobi O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga 
bag’ishlangan. Bu erda qayd etilishicha, O’zbekiston Respublikasining Oliy 
Majlisi oliy davlat vakillik organi bo’lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga 
oshiradi /76-modda/.
O’zbekiston 
Respublikasi 
Oliy 
Majlisining 
mutloq 
vakolatlariga 
Konstitu^iyani qabul qilish, unga o’zgartirishlar kiritish, O’zbekiston Respublikasi 
qonunlarini qabul qilish, O’zbekiston Respublikasi ichki va tashki siyosatining 
asosiy yo’nalishlarini belgilash va davlat strategik dasturlarini qabul qilish va eng 
muhimi, O’zbekiston Respublikasining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud 
hokimiyatlari tizimini va vakolatlarini belgilash kabi muhim amatlar kiritilgan.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi va uning o’rinbosarlari 
deputatlar tomonidan yashirin ovoz berish yo’li bilan saylanadi. Oliy Majlisning 
tarmoqlari 
Qoraqalpog’iston 
Respublikasi 
va 
viloyatlar, 
shahar-tuman 
hokimiyatlari hamda qishloq-mahalla oqsoqollari kengashlaridan iboratdir.
Oliy Majlis tarkibida turli qo’mitalar va komissiyalar faoliyat ko’rsatadi.
Fan, ta’lim, madaniyat va sport masalalari qo’mitasi hamda uning 
komissiyalari tarkibida jismoniy tarbiya va sport o’z o’rni hamda xususiyatlariga 
egadir. YA’ni jismoniy tarbiya va sportga doir davlat vakolatidagi barcha 
masalalar shu qo’mita tomonidan amalga oshiriladi. Bunday komissiyalar barcha 
davlat idoralari va jamoat tashkilotlarining amaliy faoliyatlarini o’rganib boradi va 
zarur masalalarni to’la ishlab chiqib, ularni Oliy Majlisga olib chiqadi. Bu 
qo’mitaning tarmoqlari viloyatlar, shahar-tumanlarning hokimiyatida ham 
mavjuddir.
Prezidentlik. M a’lumki, ko’pgina davlatlarda idora qilish va boshqarishda 
Prezidentlik tizimi mavjud. Ularning tashkiliy tuzilishi, mohiyatlari va eng 
demokratik tajribalarini o’rgangan holda Prezidentlik O’zbekiston Respublikasida 
hayotga tadbiq etildi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitu^iyasining XIX bobida «O’zbekiston 
Respublikasining Prezidenti» bobi alohida berilgandir. SHunga ko’ra, O’zbekiston 
Respublikasining Prezidenti O’zbekiston Respublikasida davlat va ijro etuvchi 
hokimiyat boshlig’idir. SHuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti ayni 
vaqtda Vazirlar Mahkamasining Raisi hisoblanadi, deyilgan. Bu vazifani 
yurtimizda IA.Karimov 1991 yildan buyon bajarib kelmoqda. Ularning olib 
borayotgan siyosatlari, rahbarlik faoliyatlari faqat mamlakatimizdagina emas, hatto 
jahon hamjamiyati davlatlari orasida ham alohida e’tiborga molikdir.
V azirlar Mahkamasi. YUqorida qayd etilganidek, Oliy Majlis qabul qilgan 
qonunlarning ijrochisi Vazirlar Mahkamasi hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining tarkibini O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tuzadi va 
uning Oliy Majlis tomonidan tasdiqlanishi O’zbekiston Respublikasi Kontitu^iyasi 
bilan kafolatlangan.
Vazirlar Mahkamasi xalq xo’jaligida barcha sohaning samarali faoliyatiga 
rahbarlikni, qonunlar, Oliy Majlisning boshqa qarorlari, O’zbekiston Respublikasi 
Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari asosida ta’minlaydi. 
SHuningdek, u amaldagi qonunlarga muvofiq O’zbekiston Respublikasi 
hududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor
9

---

shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo’lgan qarorlar va 
farmoyishlar chiqaradi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bu vazifalarni amalga 
oshirishda 
barcha 
vazirliklar, 
davlat 
ko’mitalari, 
konqernlar, 
jamoat 
tashkilotlarining faoliyatiga tayanadi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi o’z ish faoliyatida viloyatlar, 
shahar-tuman hokimiyatlari, qishloq-mahalla xalq deputatlari kengashlarining 
faoliyatiga suyanadi, ularning barcha faoliyatlariga rahbarlik qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitu^iyasi asosida davlatni idora qilishda 
huquqiy organlar sifatida yoki davlat hokimiyati organlari tarkibida sud, 
prokuratura, mili^iya, harbiy kuchlar mavjud. Ular qonunlarni amalga oshirish, 
jinoyatchilikka qarshi va mudofaa hamda havfsizlik ishlarini bajarish bilan 
birgalikda jismoniy tarbiya va sport ishlarida ham ma’lum darajada ishtirok 
etadilar.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisida tasdiqlangan jurnalistlar faoliyati 
bilan bog’liq bo’lgan qonunlarda davlatning to’rtinchi hokimiyati deb tan olingan 
matbuot organlari ham davlatni idora qilish, ular bilan bog’liq barcha faoliyatlarda, 
shuningdek, jismoniy tarbiya va sportni targ’ib qilishda bevosita faoliyat 
ko’rsatadi.
SHuni ham e’tirof etish kerakki, mamlakatda mutaxassis kadrlar tayyorlash, 
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni amalga oshirishda o’quv yurtlariga ega 
bo’lgan vazirliklar, davlat qo’mitalari, boshqarmalar davlat idoralari sifatida 
faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Tabiiyki, barcha turdagi umumta’lim, o’rta maxsus va 
oliy o’quv yurtlarida jismoniy tarbiya o’quv jarayonining tarkibiy qismidir. 
SHuningdek, ularda ommaviy sog’lomlashtiruvchi jismoniy tarbiya, sport, sayohat 
va xalq milliy o’yinlari o’quvchi yoshlarning jismoniy va ma’naviy kamolotini 
taraqkiy ettiruvchi vositalar sifatida xizmat qiladi. Bunday ijtimoiy-pedagogik 
jarayonlarni tashkil qilish, ularni moddiy va texnik jihatdan ta’minlashda davlat 
idoralari faoliyat ko’rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, Mustaqil O’zbekistonda aholining ijtimoiy-madaniy 
turmush farovonligini yanada yaxshilash, ularning ma’naviy etuk, jismonan 
baquvvat bo’lib kamolotga etishishlarida davlat idoralarining faoliyatlari muhim 
ahamiyatga ega. Bunda «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi, «Ta’lim 
to’g’risida»gi va boshqa qonunlar, Respublika Prezidentining «Sog’lom avlod 
uchun» ordenini ta’sis etish to’g’risidagi /1993 yil/ farmoni hamda O’zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni 
yanada rivojlantirish bilan bog’liq bo’lgan qator /1993 yil, 1996 yil, 1999 yil, 2000 
yil/ qarorlari muhim ahamiyatga egadir. Bular, o’z navbatida, mamlakatimizda 
davlatni boshqarishdagi Oliy Majlis, Prezidentlik, Vazirlar Mahkamasi sud va 
ma’muriy idoralar tizimining afzalligidan dalolatdir.