Nizomiy nomli toshkent daylat pedagogika universiteti o z- o zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy

17.3. Tadbirkorlik va innova^iya. Ularning manbalari va sport faoliyatiga 
ta’siri
Tadbirkorlik tushunchalari bevosita innova^iya (ishni yangicha yuritish - 
novo vedenie) bilan chambarchas bog’liqdir. Innova^iya texnika va texnologiya 
avlodini yangilashda eskisining o’rniga yangisini o’rnatish, u iqtisodiy jihatdan 
ta’minlashga mablag’lar kiritish jarayonidir. YOki boshqacha qilib aytganda, 
tadbirkorlik 
faoliyatlarini 
yanada takomillashtirishga qaratilgan 
iqtisodiy 
manbalarni boyitish demakdir. Bu bevosita bozor iqtisodiyoti munosabatlari bilan 
bog’liq bo’lgan moliyaviy tushuncha hamda maxsus faoliyatdir.
Bozor iktisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda innovaiion faoliyat quyidagi 
funk^iyalardan iborat:
123

---

1) xususiy biznes kapital mablagTarini boshqarish;
2) tanlov asosida korxona yoki tarmoqqa yo’naltirilgan kapital mablagTarni 
stimullash (soliq, amartiza^iya orqali);
3) innova^ion jarayonlarga ma’muriy aralashuv.
XX asrning 90-yillarida bozor iktisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda soliq 
stavkalari foydadan olinadigan soliq bo’yicha 32-35% ga (ilgarigi 40-50% 
Karaganda), jismoniy shaxslardan olinadigan soliklar 15-50% ga (ilgarigi 80% ga 
stavkalarga nisbatan) tushirildi.
AQSHda soliklar va turli soliq yigTmlari byudjet daromadining 84-86%ni, 
Buyuk Britaniyada 80%ni SHve^iyada 90%ni tashkil etadi. Bu dalillar iqtisodi 
taraqqiy etgan davlatlarda soliklar roli dolzarb ekanligini ko’rsatadi.
Jahon tajribasida asosiy soliq imtiyozlari quyidagilar:
- soliq kreditlari - yangi uskunalarning qisman bahosi foydaga qo’yilgan 
soliqdan ayirib tashlanadi;
- soliq skidkalari - amortiza^iya hisobiga foydaga quyiladigan soliqlarni 
kamaytirish;
- soliq subsidiyalari - uskunalarning bahosini hisobdan chiqarishda soliq 
toTovlaridan ayirib tashlash.
O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sport sohasi bo’yicha ham 
soliq imtiyozari belgilangan. Daromad solig’i quyidagi miqdorda kamaytiriladi:
- jismoniy tarbiya va sportga yo’naltirilgan mablag’lar soliqning 1% dan 
oshmagan miqdorda;
- futbolning rivojlanishiga va futbol klublarining moddiy-texnik bazasini 
mustahkamlanishi uchun toTangan mablag’lar daromad soligTning 5% dan 
oshmagan mikdori.
Ushbu jihatlar sport jamiyatlarining klublari, federa^iyalari, sport inshootlari, 
sogTomlashtirish markazlari faoliyatlarida ishlab chikarish, pullik xizmat 
(sogTomlashtirish guruxdari, sport musobaqalari, ijaralar va hokazolardan tushgan 
pul mablag’i) kabi ish turlarida mavjuddir. YA’ni har bir jamoa uzining xazinasini 
boyitish yo’lida turli xil harakatlarni amalga oshiradi. Bu uz navbatida, sport 
klublar, jamoalar, uyushmalar, komandalarning ish faoliyatini ta’minlash, ularga 
ijtimoiy mehnat, ish haklarini o’z vaktida to’lab turishda eng zarur va qulay 
omillardan hisobalandi. Bu faoliyatlar, o’z navbatida, moliya organlari (bank) 
tartib-qoidalari asosida amalga oshiriladi. Tabiiyki, bundan bank ham manfaatdor 
(ma’lum foizni olish huquki).
Bundan tashqari, sport tashkilotlari, jismoniy tarbiya va sport bilan aloqador 
vazirliklar, kasaba uyushma-lari federa^iyalarining ham jismoniy tarbiya va 
sportga davlat hamda jamoatchilik yoTlari bilan ajratiladigan mablagTari 
(dota^iya) mavjud. Ular ham maxsus davlat hujjatlari, moliya organlarining 
ko’rsatmalari (instruk^iya)/ orqali amalga oshiriladi. Xullas, jismoniy tarbiya va 
sportni boshqarishdagi tadbirkorlik faoliyatlarining negizida mablagTarni 
jam g’arish va ularni zarur extiyojlarga ishlatish yoTidagi innova^ion tadbirlar 
muhim ahamiyat kasb etadi.