Nókis filialí «Kompyuter injiniringi» baǵdarı

4. OLAP sistemasınıń túrleri
Maǵlıwmatlardı saqlaw hám qayta islew usılına kóre, barlıq OLAP sistemaların ush tiykarǵı túrge bolıw múmkin.

1. ROLAP (Relational OLAP - relational OLAP systems) - bul túrdegi OLAP sisteması relyatsion maǵlıwmatlar bazaları menen isleydi. Maǵlıwmatlarǵa tuwrıdan-tuwrı relyatsion maǵlıwmatlar bazasına kirisiw múmkin. Maǵlıwmatlar relyatsion kestelerde saqlanadı. Paydalanıwshılar dástúriy OLAP sistemalarında bolǵanı sıyaqlı kóp ólshewli analizdi ámelge asırıw múmkinshiligine iye. Buǵan paydalanıw arqalı erisiledi.
ROLAP dıń abzallıqlarınan biri bul úlken kólem degi maǵlıwmatlardı jáne de nátiyjeli qayta islew qábileti bolıp tabıladı. ROLAP dıń taǵı bir abzallıǵı cifrlı hám tekstli maǵlıwmatlardı nátiyjeli qayta islew qábileti bolıp tabıladı.
ROLAP dıń kemshilikleri arasında jaman islew (dástúriy OLAP sistemaları menen salıstırǵanda), sebebi maǵlıwmatlardı qayta islew OLAP serveri tárepinen ámelge asıriladı. Taǵı bir kemshilik - SQL den paydalanıw sebepli funksionallıqtıń shekleniwi.

2. MOLAP (Multidimensional OLAP - multidimensional OLAP sistemaları). Bul túrdegi OLAP sistemaları dástúriy sistemalarǵa tiyisli. Dástúriy OLAP sisteması hám basqa sistemalar ortasındaǵı parq sonda dáslepki tayarlıq hám maǵlıwmatlardı optimallastırıw. Bul sistemalar, qaǵıyda jol menende, maǵlıwmatlar aldınan qayta islenetuǵın arnawlı serverden paydalanadı. Maǵlıwmatlar kóp ólshewli dızbeklerde - OLAP kublarında qáliplesedi.
MOLAP sistemaları maǵlıwmatlardı qayta islewde eń nátiyjeli esaplanadı. Olar túrli paydalanıwshı sorawları ushın maǵlıwmatlardı qayta shólkemlestiriw hám dúzılıwdı ańsatlastıradı. MOLAP analitik quralları quramalı esap -kitaplardı ámelge asırıw imkaniyatın beredi. MOLAP dıń taǵı bir abzallıǵı sorawlardı tez jaratıw hám nátiyjelerdi alıw qábileti bolıp tabıladı. Bul OLAP kublariniń dáslepki qáliplesiwi menen támiyinlenedi.
MOLAP sistemasınıń kemshilikleri qayta islengen maǵlıwmatlar kóleminiń shekleniwi hám maǵlıwmatlardıń artıqsha bolıwın óz ishine aladı, sebebi kóp ólshewli kublardi qáliplestiriw ushın túrli táreplerde maǵlıwmatlar tákirarlanıwı kerek.

3. HOLAP (Gybrid OLAP - gibrid OLAP sistemaları). Gibrid OLAP sistemaları ROLAP hám MOLAP sistemalarınıń birikpesi bolıp tabıladı. Gibrid sistemalar eki sistemanıń abzallıqların birlestiriwge háreket etdi: kóp ólshewli maǵlıwmatlar bazalarınan paydalanıw hám maǵlıwmatlar bazasın relyatsion basqarıw. HOLAP sistemaları relyatsion kestelerde úlken kólem degi maǵlıwmatlardı saqlaw imkaniyatın beredi hám qayta islengen maǵlıwmatlar aldınan dúzilgen kóp ólshewli OLAP kublarına jaylastırıladı. Bul túrdegi sistemanıń abzallıqları maǵlıwmatlardıń keńeytiriliwi, operativ maǵlıwmatlardı qayta islew hám maǵlıwmatlar dáreklerine maslasıwshı kiredi.
OLAP sistemalarınıń basqa túrleri de bar, lekin olar OLAP sistemasınıń ǵárezsiz túrinen kóre óndiriwshiler tárepinen kóbirek marketing háreketi bolıp tabıladı.
Bul túrlerge tómendegiler kiredi:
WOLAP (Web OLAP). veb-interfeysti qollap -quwatlaytuǵın OLAP sistemasınıń túri. Bul OLAP sistemaları maǵlıwmatlar bazalarına veb-interfeys arqalı kirisiw múmkinshiligine iye.
DOLAP (jumıs stoli OLAP). Bul túrdegi OLAP sisteması paydalanıwshılarǵa maǵlıwmatlar bazasın jergilikli jumıs jayına júklep alıw hám ol menen jergilikli islew imkaniyatın beredi.
Mobile OLAP. Bul OLAP sistemalarınıń ózgesheligi bolıp, mobil apparatlar járdeminde maǵlıwmatlar bazası menen aralıqtan turıp islew imkaniyatın beredi.
SOLAP (Spatial OLAP). Bul túrdegi OLAP sistemaları keńislikdegi maǵlıwmatlardı qayta islew ushın mólsherlengen. Ol geografiyalıq informaciya sistemaları hám OLAP sistemalarınıń integraciyası nátiyjesinde payda boldı. Bul sistemalar maǵlıwmatlardı tek alfasayısal formatda emes, bálki vizual ob'yektlar hám vektorlar kórinisinde de qayta islew imkaniyatın beredi.
OLAP sistemasınıń abzallıqları
OLAP sistemasınan paydalanıw shólkemge ámeldegi iskerlik hám rawajlanıw keleshekleri menen baylanıslı túrli jaǵdaylardı boljaw hám analiz qılıw qábiletin beredi. Bul sistemalardı kárxana dárejesindegi avtomatlastırıw sistemalarına qosımsha retinde kóriw múmkin. OLAP sistemalarınıń barlıq abzallıqları tikkeley derek maǵlıwmatlarınıń anıqlıǵı, isenimliligi hám kólemine baylanıslı.
OLAP sistemasınıń tiykarǵı abzallıqları tómendegilerden ibarat:
Dáslepki maǵlıwmatlar hám analiz nátiyjeleriniń izbe-izligi. OLAP sisteması ámeldegi bolǵanda, mudamı maǵlıwmat deregin baqlaw hám alınǵan nátiyjeler hám derek maǵlıwmatları ortasındaǵı logikalıq munasábetti anıqlaw múmkin. Analiz nátiyjeleriniń sub'ektivligi azayadı.
Kóp ólshewli analizlerdi ótkeriw. OLAP sistemasınan paydalanıw dáslepki maǵlıwmatlar kompleksine tiykarlanǵan waqıyalardı rawajlandırıw ushın kóplegen stsenariylerdi alıw imkaniyatın beredi. Analiz quralları sebepli jaǵdaylardı " eger ne boladı" principi boyınsha modellestiriw múmkin.
Tolıq qadaǵalaw. Nátiyjeler prezentaciyasınıń tolıq maǵlıwmatları paydalanıwshılardıń mútajliklerine qaray parıq etiwi múmkin. Bunday halda, quramalı sistema sazlamalarin ótkeriw hám esap -kitaplardı tákirarlawdıń hájeti joq. Esabat qarar qabıllaw ushın zárúr bolǵan anıq maǵlıwmatlardı óz ishine alıwı múmkin.
Jasırın baylanıslılıqlardı ashıp beredi. Kóp ólshewli munasábetlerdi ornatıw arqalı islep shıǵarıw iskerligine tásir etiwshi túrli processler yamasa jaǵdaylarda jasırın baylanıslılıqlardı anıqlaw múmkin boladı.
Birden-bir platforma jaratıw. OLAP sistemasınan paydalanıw arqalı kárxana daǵı barlıq prognozlaw hám analiz processleri ushın birden-bir platforma jaratıw múmkin boladı. Atap aytqanda, OLAP sisteması maǵlıwmatları byudjet prognozların, satıw prognozların, satıp alıw prognozların, strategiyalıq rawajlanıw jobaların hám basqalardı jaratıw ushın tıykar bolıp tabıladı.
OLAP ne?
Qararlardı qabıllawdı qollap-quwatlaw sistemaları ádetde paydalanıwshın qabıllaw hám analiz qılıw ushın qolay formada dáslepki jıynaqtan hár qıylı úlgiler ushın jıynalǵan maǵlıwmatlardı usınıw qurallarına iye. Ádetde, bunday agregat funktsiyalar kóp ólshewli (hám sol sebepli baylanıslı bolmaǵan) maǵlıwmatlar kompleksin (kóbinese giperkub yamasa metakub dep ataladı) payda etedi, olardıń oqları parametrlerdi óz ishine aladı hám olardıń kletkalarında olarǵa baylanıslı bolǵan jámi maǵlıwmatlar bar. Hár bir kósher boylap maǵlıwmatlar túrli dárejedegi tolıq maǵlıwmatlardı ańlatiwshı ierarxiyaǵa dúzilisi múmkin. Bul maǵlıwmatlar modeli sebepli paydalanıwshılar quramalı sorawlardı qáliplestiriwleri, esabatlardı jaratıwları hám maǵlıwmatlardıń kishi jıynaqların alıwları múmkin.
Quramalı kóp ólshewli maǵlıwmatlardı analiz qılıw texnologiyası OLAP (Az waqıt-Line Analytical Processing) dep ataladı. OLAP maǵlıwmatlardı saqlawdıń tiykarǵı komponenti bolıp tabıladı. OLAP kontseptsiyası 1993 jılda belgili maǵlıwmatlar bazası izertlewshisi hám relyatsion maǵlıwmatlar modeli avtorı Edgar Kodd tárepinen suwretlengen (qarań: EF Codd, SB Codd hám CTSalley, Paydalanıwshı analizshilerge OLAP (az waqıt-layn analitik qayta islew) menen támiyinlew: An IT mandat. texnikalıq esabat, 1993). 1995 jılda Codd tárepinen belgilengen talaplarǵa tıykarlanıp, FASMI testi (Birgelikte kóp ólshewli maǵlıwmattı operativ analiz qılıw - ulıwma kóp ólshewli maǵlıwmattı operativ analiz qılıw) islep shıǵılǵan bolıp, ol kóp ólshewli analiz ushın qosımshalar ushın tómendegi talaplardı óz ishine aladı:

• 
  paydalanıwshıǵa analiz nátiyjelerin maqul túsetuǵın waqıt ishinde (ádetde 5 sekunddan kóp bolmaǵan) usınıw, hátte onsha tolıq analiz etilmese de;
  
• 
  hár qanday logikalıq hám statistikalıq analizdi ótkeriw múmkinshiligi bul qosımsha, jáne onıń aqırǵı paydalanıwshı ushın ashıq formada saqlanıwı;
  
• 
  tiyisli qulflaw mexanizmleri hám ruxsat etilgen kirisiw quralların qollap -quwatlaǵan halda maǵlıwmatlarǵa kóp paydalanıwshı kiriwi;
  
• 
  maǵlıwmatlardıń kóp ólshewli kontseptual ańlatılıwı, sonday-aq ierarxiya hám bir neshe ierarxiyalardı tolıq qollap-quwatlaw (bul OLAPdıń tiykarǵı talabı bolıp tabıladı);
  
• 
  kólemi hám saqlaw jayına qaramastan, hár qanday zárúr maǵlıwmatlarǵa kirisiw múmkinshiligi.
  

Sonı atap ótiw kerek, OLAP funksionallıǵı ofis qosımshalarındaǵı eń ápiwayı maǵlıwmatlardı analiz qılıw qurallarınan tartıp, server ónimlerine tiykarlanǵan bólistirilgen analitik sistemalarǵa shekem túrli usıllar menen ámelge asırılıwı múmkin.