Nókis innovatciyaliq instituti I. T dasturiy injerering

2. 3-keste. Funksiya hám operatsiyalar sintaksisi

Funksiyava operatsiyalar sintaksisi
Matematikalıq sintaksis	Programma sintaksisi

Mısal:
>> 8\2 ans = 0. 2500
>> 8/2 ans = 4
Funksiyalar. Matlabda abs, sqrt, exp, siyaqli kóplegen elementler funksiyalar bar. Bunnan tısqarı Matlabda Gamma, Besselya sıyaqlı quramalı funksiyalar da bar. Bul funksiyalardıń kóbisi kompleks argumentge iye. Bunday quramalı funksiyalar kestesin kóriw ushın tómendegin kiritiń:
help specfun help elmat:
Tómende ózgermeytuǵınlardıń bahaları keltirilgen:
2. 4-keste. Ózgermeytuǵınlardıń bahaları

Pi - pi sanı ; Inf - sheksizlik; -Inf - minus sheksizlik; NaN (Not a Number) -San emes.

Tómende tiykarǵı funksiyalar keltirilgen:
2. 5-keste. Tiykarǵı funksiyalar

Sanlı funksiyalar
Funksiya	Funksiyanıń sintaksisi
format short	Sanlar izbe-izligin qısqartirilǵan formatda formatlastiriladi
format rat	Sanlar izbe-izliginiń jaqınlasiwi ma`nisi
format long	Sanlar izbe-izliginiń barlıǵın aladı
sqrt (x)	Túbirden shiǵariw
pow2 (x)	2 ni x darjege kóteredi
pi	Pi dıń ma`nisin beredi
fix (x)	Bólshek bólegin aladı
primes (x)	x ge shekem bolǵan sanlar qatarın shıǵaradı
rat (x)	x ni bólshek kóriniste shıǵaradı
factorial (x)	x faktorlardi esaplaydı
abs (x)	Modulǵa alıw
inf	Sheksizlik
NaN	Anıq emes 0/0 yamasa ∞/∞

2. 6 -keste. Trigonometrik funksiya elementleri

sin cos tan cot asin acos atan

acot sinh cosh tanh coth asinh acosh

atanh acoth sind cosd tand cotd

2. 7-keste. Kompleks sanlar

Funksiya	Funksiyanıń sintaksisi
abs ( z )	kompleks sannıń modulın alıw
angle (z)	kompleks sannıń fazasın alıw
real (z)	haqıyqıy san z
imag (z)	abstrakt san z
conj (z)	kompleks z sannı esaplaw
complex (a, b)	kompleks san a+ib ni esaplaw
isreal (z)	keyin basıp qaytıw, eger z -haqıyqıy bolsa.

Kompleks sandi jazıw sintaksisi
>> 3+5 i
>> 5-2 i
Tómende biraz ańlatpalardıń Matlabda isletiliwi keltirilgen:
rho = (1+sqrt (5)) /2
rho =
1. 6180
a = abs (3+4 i)

a =
5

z = sqrt (besselk (4/3, rho-i))
z =
0. 3730 + 0. 3214 i
huge = exp (log (realmax))
huge= 1. 7977 e+308
toobig = pi*huge
toobig = Inf
2. 8-keste. San bahalardı pútinlew blokı.

Funksiya	Funksiyanıń sintaksisi
fix	bólshek bólegin tastap jiberiw jolı menen pútinlew;
floor	kishi bawırlas pútkil sanǵasha pútinlew;
ceil	úlken bawırlas pútkil sanǵasha pútinlew;
round	bawırlas pútkil sanǵasha pútinlew;
mod (x, y)	birinshi kirisiw signalın ekinshisine bolıwdan qalatuǵın qaldıqtı belgini esapqa alǵan halda esaplaydı ;
rem (x, y)	birinshi kirisiw signalın ekinshisine bolıwdan qalatuǵın qaldıqtı esaplaydı.

2. 9 -keste. Matritsa ústinde atqarılıwshı funksiyalar.

Matritsa ústinde atqarılıwshı funksiyalar
zeros (m, n)	Nollı matritsa payda etedi
eye (m, n)	Birlik matritsa payda etedi
rand (m, n)	0, 1 aradaǵı sandan ibarat túsinerli matrisa payda etedi
hadamard (n)	Nxn ólshem degi Adamar matrisa payda etiw
hild (n)	Nxn ólshem degi Gilbert matrisa payda etiw
invhild (n)	nxn ólshem degi teris Gilbert matritsa
tril (A)	Tómengi úshmúyeshlik matritsani tańlaw
triu (A)	Joqarı úshmúyeshlik matritsani tańlaw
diag (A, n)	Qiyiq matrisa
inv (A)	Teris matrisa
det (A)	Anıqlawshı
sum (A)	Ústin boyınsha barlıq elementler jıyındısı
mean (A)	Matritsa ústini ortasha ma`nisi
std (A)	Matritsaning orta kvadratik iyiwi
sort (A)	Ósiw tártibinde jaylastırıw

Dızbekke tapsırma :
a = [ -3 4 2];
a = [ -3, 4, 2];
Shegarası :
b = -3: 2 (b = -3 -2 -1 0 1 2)
b = -3:2:5 (b = -3 -1 1 3 5)
Elementlerge kirisiw:a (3) (birdey 2)
Elementlerdi ózgertiw:a (3) = 1
Dızbek elementleriniń ańlatılıwı :length (a) (birdey 3)
Dızbek elementlerine qosıw
a (4) = 5;
a = [a 5]
Dızbekti óshiriw (bos dızbek)
a = [ ]

4. 
   MATLAB — bul waqıt sınaǵınan ótken matematikalıq esaplardı avtomatlastırıw sistemalarınan biri.
   

1. MATLAB — bul waqıt sınaǵınan ótken matematikalıq esaplardı avtomatlastırıw sistemalarınan biri bolıp tabıladı.

2. MATLAB tiykarlanıp tómendegi wazıypalardı orınlaw ushın isletiledi:
• matematikalıq esaplawlar ;
• algoritmlerdı jaratıw ;
• modellew;
• maǵlıwmatlardı analiz, izertlew islew hám vizuallastırıw ;
• ilimiy hám injenerlik grafikası ;
• qosımshalardı islep shıǵıw ;
• grafik islenbelerdi jaratıw hám basqalar.
3. MATLAB sistemasın jumısqa túsirilgennen keyin ekranda tómendegi tórtewlik ayna payda boladı :
• Command Windows (buyrıqlar áynegi) - eń kóp isletiletuǵın ayna bolıp, ol jaǵdayda paydalanıwshınıń buyrıqları tikkeley atqarıladı hám nátiyjeler keltiriledi.
• Command History (buyrıqlar tariyxı ) - paydalanıwshınıń barlıq buyrıqları saqlanadı.
• Workspace (jumısshı keńislik) - paydalanıwshı tárepinen buyrıqlar aynasına kiritilgen barlıq ózgeriwshilerdi sáwlelendiredi.
• Surrent Directory (ámeldegi katalog) - provodnik programmasına uqsas funksiyanı atqaradı.
4. MATLAB matematikalıq esaplaw sistemasında máselelerdi sheshiw tártibi kerekli buyrıqlardı qatar kórinisinde beriw arqalı ámelge asıriladı. Programmanıń keyingi versiyalarında bir neshe buyrıqlardı menyu bólegi yamasa úskeneler páneli arqalı da ámelge asırıw múmkin.
5. Programmada buyrıqlar paydalanıwshı tárepinen beriledi. Buyrıqlar bolsa m-fayl kórinisinde saqlanıp, shaqırilǵanda jumısqa túsedi.Programmanıń islew Principi “soraw berip, juwabın ol” rejimine maslasqan. Buyrıqlar klaviatura arqalı kiritilip, nátiyje Enter túymesi basıw menen alınadı.
6. Sistemada satrli buyrıqlar kirgiziwdiń tiykarǵı qaǵıydası “>>” - úlken matematikalıq ańlatpalarınan keyin jazıw bolıp tabıladı. Kiritilgen matematikalıq ańlatpanıń mánisi Enter túymesi basiliwi menen ans ózgeriwshisine juwmaqlawshı baha júkletiledi. Sistemada ózgeriwshilerge bahalar “q” - teńlik belgisi arqalı beriledi.
7. Ózgeriwshiler retinde qálegen hárplerden paydalanıw múmkin. Eger bir neshe ańlatpadan izbe-iz emes, ulıwma tárzde nátiyje alıw kerek bolsa, ol halda ańlatpalardan keyin “;” -noqatlı útir qoyıw kerek.
8. Berilgen matematikalıq ańlatpa bir qatarǵa siymasa keyingi qatarǵa “... ” kóp noqat arqalı ótiw múmkin. Sonda, qatarlardı birden-bir ańlatpa retinde anıqlaydı hám atqaradı.


2. 10 -súwret. Matematikalıq ańlatpa.
9. Buyrıq - MATLAB sistemasınıń standart orındaǵı obyekti bolıp, tómendegishe formatqa iye:
, bul jerde: - buyrıqtıń standart atı; - hár bir buyrıq ushın anıqlastiriw hám keltirmeúde múmkin.
10. Ózlestiriw operatorı - eki túrge bólinedi.
1- Ashiq jarıya ózlestiriw operatorı :
<ózgeriwshi atı > = .
2- Ashiq yamasa ózgertiw operatorı :
Ans
11. “↑ ↓” - tómengi hám joqarıǵi túymeleri aldın berilgen buyrıqlardı anıqlaydı hám atqaradı.
12. Anıq obyekt boyınsha málimleme alıw ushın tómendegi buyrıqlardan paydalanıladı : “»helpnom” yaki“»doc nom”, bul jerde “nom”
—ma'lumotnomasi zárúr bolǵan obyektiń atı.

2. 11-súwret. Matematikalıq ańlatpa.
13. Konstantalar - MATLAB tiliniń esaplaw processinde ózgermeytuǵın mániske iye obyekti bolıp, tómendegilerge bólinedi:
1. Sanlı konstantalar:
• pútkil;
• haqıyqıy ;
• kompleks.
2. Logikalıq konstantalar ( True (ras) yamasa False (ótirik))
3. Simbil (belgi) kórinistegi konstantalar (apostrof ishine alınǵan belgilerdiń qálegen izbe-izligi).


2. 12-súwret. Simbil kórinistegi konstantalar
14. Ózgeriwshiler- MATLABtiń esaplaw processinde óz ma`nisin ózgertiriwshi obyektler bolıp tabıladı. Ózgeriwshiler ápiwayı ózgeriwshiler hám dızbeklerge bólinedi.
15. Funksiyalar - ishki hám sirtqi funksiyalarǵa ajraladi`. Ishki funksiya - MATLAB tiliniń standart atı obyekti bolıp, jabıq qawıslar ishindegi parametrler tiykarında ámeller atqarıladı.
16. Tiykarǵı matematikalıq funksiyalar kestesi menen help elfun buyrıǵı járdeminde tanısıw múmkin.
17. Ańlatpalar - MATLAB tiliniń obyekti bolıp, operatsiyalar arqalı ózgermeytuǵınlar, ózgeriwshiler hám funksiyalardıń mániske iye bolǵan kompleksi bolıp tabıladı. Ańlatpalar arifmetik, logikalıq hám simbilli sıyaqlı túrlerge bolinedi.
18. Operatsiyalar - matritsalardi qosıw, ayırıw, kóbeytiw, dárejege kóteriw, oń hám shep bolıw hám h.t.b.lar bolıp, olar haqqındaǵı maǵlıwmatlardı help ops buyrıǵı arqalı alıw múmkin.


PAYDALANILǴAN ADEBIYATLAR
1. Mirziyoev Sh.M. Ullı keleshegimizni márt hám ullı xalqımız benen birge quramız. Tashkent. «Ózbekstan», NMIU, 2017.- 488 b.
2. Mirziyoev Sh.M. Nızam ústinligi hám insan máplerin támiyinlew - jurt rawajlanıwı hám xalıq párawanlıǵınıń girewi. Tashkent. «Ózbekstan», NMIU, 48 bet, 2017 jil.
3. Mavlonov T.M, Mirzakobilov N.X, Teoriyalıq mexanika (Stilistik kórsetpe hám tapsırmalar ), Tashkent toqımashılıq hám jeńil sanaat instituti, 21 bet, 2009 jil.
4. Turaev S.J, Xójaev L.X, Perdaev B.A, ÓzMU xabarları. Matlab Simulink ortalıǵında dinamikalıq sistemalardı modellestiriw hám BORLAND DELPHI7 programmalastırıw tilinde grafiginin úyreniw. 2016 jil.
5. MATLAB tiykarları. Akejanov T., Ortalıqdinov M., “Fan” baspası
640 bet, 2008 jil.
6. Dyantkonov v., Krugloe v. Matematikalıq paketler MATLAB ashıq derek esaplanadı. Arnawlı qóllanba.- Sankt-Peterburg: Pyotr. 2001 jıl
7. Andrievskiy B., Fradkov A. Teoriyanıń saylanǵan bapları Matlab tilindegi mısallar menen avtomatikalıq basqarıw.
-Sankt-Peterburg: Pán 1999 jıl.