Noorganik kimyo kafedrasi noorganikkimyo

Ishning borishi: Bitta probirkaga natriy tiosulfat eritmasidan 5 ml, ikkinchi probirkaga esa 
sulfat kislota eritmasidan 5 ml quying. Probirkalarni suvli stakanga solib qo’ying. Har 5-7 
minutda suv temperaturasini o’lchab borib, ikkala probirkadagi eritmani aralashtiring va loyqa 
hosil bo’lguncha o’tgan vaqtni (sekund hisobida) aniqlang. Boshqa ikkita probirka olib, ularning 
biriga natriy tiosulfat eritmasidan 5 ml, ikkinchisiga esa sulfat kislota eritmasidan 5 ml quying. 
Probirkalarni suvli stakanga tushiring. Suvning temperaturasini avvalgi tajribadagi 
temperaturadan 100 oshiring. Probirkalardagi eritmalarni aralashtiring. Loyqa hosil bo’lguncha 
o’tgan vaqtni hisoblang. Ishni quyidagi tartibda yozing. 

---

43 
Tajriba nomeri 
Tajriba 
o’tkazilgan 
harorat 
Loyqa hosil bo’lish vaqti 
Reaktsiyaning 
nisbiy tezligi 
1 
2 
3 
Abtsissalar o’qiga temperaturani va ordinatalar o’qiga reaktsiyaning nisbiy tezligini qo’yib, 
kuzatish natijalarini egri chiziq bilan ifodalang. 
Xulosa: Har bir talaba o’zi bajargan va kuzatgan laboratoriya ishi natijalarini, kimyoviy 
reaksiya tenglamalarini to’liq yozib,grafik tasvirini ifodalaydi va xulosa chiqaradi. 
 
10.3. Reaktsiya tezligiga katalizatorning ta‘siri. 
 
Ishdan maqsad: Kimyoviy reaksiya tezligiga katalizatorlarni ta’sirini o’rganish.
Kerakli reaktiv va asboblar: Vodorod peroksid eritmasi,MnO
2
,cho’g’lanib turgan 
cho’p,distillangan suv; 2ta probirka,o’lchov silindri,analitik tarozi,aralashtirgich tayoqchasi va 
sekundomer. 
Ishning mazmuni:Kimyoviy reaktsiya tezligining o’zgarishida kataliz hodisasi ham katta 
rol o’ynaydi. Turli kimyoviy reaktsiyalar tezligining o’zgartiradigan moddalar ma‘lum. Bunday 
moddalar katalizatorlar deb ataladi. Reaktsiya tezligining oshiruvchi moddalar musbat, reaktsiya 
tezligini kamaytiruvchi moddalar esa manfiy katalizatorlar deb ataladi. 
Biz uchun zararli reaktsiyalar tezligini sekinlashtiruvchi moddalar hozirgi vaqtda keng 
tarqalgan. Masalan, metallar korroziyasini, oziq – ovqat moylavrining achishni, kauchuk va 
boshqa polimerlarning olksidlanishini kamaytiradigan moddalar ko’p ishlatiladi. ular reaktsiya 
davomida o’zgarmaydi. Bunday moddalar ingibatorlar deb ataladi. Ingibatorlarga quyidagilar 
misol bo’la oladi: 
1) tetraetilen qo’rg’oshin Pb(C
2
H
5
)
4
– ichki yonuv dvegatellarida yoqilg’ini detonatsiyadan 
saqlaydi. 
2) alfanaftol – kreking benzini oksidlanishdan va smola hosil qilishidan saqlaydi.