Noorganik kimyo kafedrasi noorganikkimyo

Ishning borishi: 
Uchta probirkaga sulfat kislota eritmasidan 5ml dan quying. Uchta stakanchaning yoki 
kolbachaning birinchisiga natriy tiosulfat eritmasidan 15 ml, ikkinchisiga natriy tiosulfat 
eritmasidan 10 ml va 5 ml suv, uchinchisiga natriy tiosulfat eritmasidan 5 ml va 10 ml suv 
soling. Vaqtni belgilab turib, har qaysi stakanchaga probirkalardan biridagi kislotani quyib, tezda 
aralashtiring. Har bir stakanda qancha vaqtdan so’ng (sekund hisobada) loyqa hosil bo’lishini 
kuzating. Ishni quyidagi tartibda yozing. 
Stakanning 
nomeri 
Sulfat kislota 
eritmasining 
Natriy tiosulfat 
eritmasining 
Suvning 
Natriy 
tiosul-
fatning 
nisbiy 
kontsentrats
iyasi 
Loyqa 
hosil 
bo’lish 
vaqti t 
0
(sek) 
Reaktsiyaning 
nisbiy tezligi
V=
t
I
Hajmi, ml hisobida 
1 
2 
3 
5 
5 
5 
15 
10 
5 
0 
5 
10 
3 
2 
1 
Kuzatish natijalarini grafik tarzida ifodalang. Buning uchun abstsissalar o’qiga Na
2
S
2
O
3
ning nisbiy kontsentratsiyasini, ordinatalar o’qiga esa reaktsiyaning nisbiy tezligini qo’ying. 

---

42 
Xulosa: Har bir talaba o’zi bajargan va kuzatgan laboratoriya ishi natijalarini, kimyoviy 
reaksiya tenglamalarini to’liq yozib,grafik tasvirini ifodalaydi, xulosa chiqaradi. 
10.2. Reaktsiya tezligining temperaturaga bog’liqligi. 
Ishdan maqsad: Kimyoviy reaksiya tezligiga haroratni ta’sirini o’rganish.
Kerakli reaktiv va asboblar: Sulfat kislota eritmasi, natriy tiosulfat,distillangan suv; 3ta 
probirka,o’lchov silindri,analitik tarozi,3ta stakan,aralashtirgich tayoqchasi,termometr va 
sekundomer. 
Ishning mazmuni:Temperatura ko’tarilishi va reaktsiyaga kirishayotgan modddalar 
kontsentratsiyasining ortishi bilan «aktiv» molekulalar soni ham ortadi, buning natijasida 
kimyoviy reaktsiya tezligi ham ortadi.
Kimyoviy reaktsiyaning tezligiga temperatura ham juda katta ta‘sir ko’rsatadi. 
Temperatura har 10
0
ko’tarilgan reaktsiya tezligining ikki – uch marta ortishi tajriba yo’li bilan 
aniqlangan; temperatura pasayganda reaktsiya tezligi xuddi o’shancha marta kamayadi. Bu 
bog’lanish Vant – Goff qonunidir, uning matematik ifodasi quyidagicha bo’ladi: 
10
1
2
1
2
t
t
t
t
j
V
V



kimyoviy reaktsiya tezligining qanday o’zgarishini uglerod (II) – oksid bilan kislorod 
orasida reaktsiya misolida ko’rsak bo’ladi. unda reaktsiyada ishtirok etayotgan uglerod (II)–
oksidning kontsentratsiyasini 3 barovar o’zgartirsak, masala quyidagi tenglama asosida 
yechiladi: 
2СО + О
2
= 2СО
2
reaktsiyaning boshlang’ich tezligi: 
V
1
= K [CO]
2
[O
2
] 
Kvadrat qavslarda moddalarning kontsentratsiyasi ko’rsatilgan. Uglerod (II) – oksidning 
kontsentratsiyasi 3 – marta ortirilgandan keyin kimyoviy reaktsiya tezligi 
V
2
= K [3CO]
2
[O
2
] = K ·O [CO]
2
[O
2
]. 
bo’ladi. V
1
vа V
2
larni taqqoslab ko’rib, uglerod (II) – oksid kontsentratsiyasi 3 marta 
ortganda kimyoviy reaktsiya tezligi 9 marta ortishini tushunish oson.