«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

304 
sharoitlarni va ikkinchi tomondan, aynan shu kasallikni qabul qilishga moyil 

organizmni o‗z ichiga qamrab oladi. Jumladan, endemik buqoqqa xos bo‗lgan

nozokompleks, eng avvalo, ushbu kasallikka moyil bo‗lgan inson organizmi 
hamda suv va oziq-ovqat mahsulotlarida yod moddasini yetishmasligini o‗z ichiga
oladi. Nozokomplekslarni, ayniqsa, yuqumli kasalliklar bo‗yicha ko‗plab ajratish 
mumkin.
Nozokomplekslarning komponentlari va ular o‗rtasidagi o‗zaro aloqadorlik 
sodda (inson-suv yoki oziq-ovqatda yodning yetishmasligi) yoki murakkab (atrof-
muhitning ikki, uch va undan ortiq komponentlari va inson organizmi) ko‗rinish 
(tur)larga ega. Murakkab nozokomplekslarga, ko‗pincha, inson parazitar
kasalliklari bilan bog‗liq bo‗lgan (bezgak, leyshmanioz, kana entsefaliti va b.)larni 
kiritish mumkin. Muayyan hudud doirasidagi turlicha nozokomplekslar, bevosita
inson kasalliklari bilan aloqador bo‗lgan nozogeografik vaziyatning u yoki bu 
holatini belgilashda muhim rol o‗ynaydi.
Nozogeografik vaziyatning bosh mezonlari va ko‗rsatkichlariga aholining 
o‗rtacha umr ko‗rishi, umumiy va bolalar o‗limi darajasi, aholining kasallanishi,
turli mamlakat va rayonlardagi ekologik, sanitariya-gigiyena va epidemiologik 
holatlar kiradi (A.Soliyev, N.Komilova, 1999. -12 b.).
Zamonaviy nozogeografik tadqiqotlarni kasaliklarning nozoareallarini 
(tarqalish hududlarini) o‗rganmasdan tasavvur qilib bo‗lmaydi. Demak, nozoareal
– bu aholi orasida muayyan bir kasallik turi hisobga olinayotgan yoki paydo 
bo‗lishi mumkin bo‗lgan hududni o‗z ichiga oladi. Ularning vujudga kelishi,
maydoni, chegaralari tabiiy-geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar ta‘sirida turlicha 
shakllanadi.
Alohida olingan inson kasalliklari nozoareallarining tadrijiy o‗zgarishlarini 
tadqiq etish natijasida ularning vujudga kelishi sabablari o‗rganilib, tarqalishi
mumkin bo‗lgan hududlar aniqlanadi. Bu esa, kasalliklarning avvaldan qachon va 

---

---