«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

182 
mashinasozlik zavodlari yuksak darajada ilmiy-texnika salohiyatiga ega bo‗lgan 

shaharlarda joylashtiriladi.

Yuqorida ko‗rilgan barcha omillar qatorida 


ekologik omil
ning ahamiyati ham 
katta. Ekologik jihatdan ko‗p sanoat tarmoqlari va, eng avvalo, kimyo, yog‗och-
sellyuloza, go‗sht, vino, konserva, charm zavodlari, issiqliqlik elekt stansiyalari va 
shunga o‗xshash korxonalar ―nomaqbul‖ hisoblanadi. Binobarin, ular aholi
joylashgan markazlardan uzoqroqda bo‗lgani yaxshiroq. 
Kimyo sanoati misolida, ekologik omilning ishlab chiqarishni hududiy tashkil
etilishiga ta‘sirini ko‗rish mumkin, chunki bu sanoat korxonalarining 
joylashtirilishi chinakam erkin xususiyatga ega. Chunki kimyo sanoati o‗simlik,
hayvonot, mineral xomashyosi, suv, havo (azot) asosida ham, boshqa sanoat 
chiqindisi (qora va rangli metallurgiya) negizida ham rivojlanish imkoniyatiga ega.
Shuningdek, 


bozor iqtisodiyoti omili
ni ham unutmaslik kerak. Bu o‗rinda 
shuni alohida qayd etish joizki, bozor iqtisodiyoti munosabatlariga birdaniga o‗tib
bo‗lmaydi, buning uchun zarur shart va sharoit yaratish talab etiladi, ya‘ni uning 
o‗zini moddiy, maishiy va madaniy infrastrukturasi bo‗lmog‗i lozim. Bozor
iqtisodiyotiga o‗tish tarixan birmuncha uzoq davrni nazarda tutadi. 
Bozor iqtisodiyoti – bu ishlab chiqarish erkinligi, talabning ustuvorligi,
raqobatdir. Bunday sharoitda ko‗p ukladli iqtisodiyot, mulkchilikning turli 
shakllari va sog‗lom raqobat muhitini vujudga keltirish, qulay investitsiya
makonini shakllantirish, monopoliyaga qarshi kurash muhim ahamiyat kasb etadi. 
Binobarin, bozor iqtisodiyoti omilini ishlab chiqarish tarmoqlarini hududiy tashkil
etishga nisbatan tahlil etar ekanmiz, unda bu boradagi ilgarigi, an‘anaviy fikr 
yuritishlarimiz tamomila o‗zgarib ketadi. Chunki bu sharoitda aksariyat narsani,
shu jumladan, nimaga ixtisoslashuvini va qayerda joylashtirishni pirovard natijada 
bozor, raqobat, talab va taklif belgilaydi, davlat esa o‗zining mintaqaviy va soliq,

---

---