«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

26 
1) tabiiy fanlar – ya‘ni tabiiy geografik fanlar tizimi, geologiya, biologiya, 

tuproqshunoslik va tarmoqlar ekologiyasi;

2) iqtisodiy va ijtimoiy fanlar, ya‘ni jahon iqtisodiyoti, mikro va 
makroiqtisodiyot,
sanoat

iqtisodiyoti,

agrosanoat 
iqtisodiyoti,
transport 
iqtisodiyoti, menejment va marketing, tashqi iqtisodiy aloqalar va xalqaro
munosabatlar, statistika, axborotlar texnologiyasi va informatika, falsafa, tarix, 
mamlakatlar milliy iqtisodiyoti, iqtisodiy-geografik fanlar tizimi, tabiatdan
foydalanish iqtisodiyoti, ijtimoiy ekologiya, sotsiologiya va xalqaro huquq. 
Ko‗rinib turibdiki, ―Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya‖ fani ko‗plab fanlar bilan
uzviy aloqada bo‗lsa-da, bu fanlar bilan qo‗shilib ketmaydi va mustaqil fan bo‗lib, 
jamiyatni hududiy tashkil etish va boshqarishni majmuali o‗rganishi bilan ajralib
turadi.

Nazorat savollari va topshiriqlar: 
1.

―Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya‖ fanining obyekti va predmeti

nimadan iborat? 
2.

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaga oid tadqiqotlar nimalarni o‗z ichiga 

oladi?
3.

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning tarkibini tushuntiring.

4.

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyani o‗rganish bo‗yicha faoliyat olib

borgan xorij olimlarini sanab bering? 
3-BOB. FANNING TADQIQOT USULLARI 
Reja:

3.1. Hudud geografik tadqiqot obyekti sifatida.

3.2. Kartografiya usuli va geografik taqqoslash usuli. 
3.3. Tarixiylik usuli.
3.4. Iqtisodiy rayonlashtirish usuli. 

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

27 
3.5. Statistik tahlil usuli. 

3.6. Tizim-tarkib usuli.

3.7. Sotsiologik so‗rov va boshqa usullar. 
Iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda XX asrning 50-yillaridan
iqtisodiyotda mikro va makro tahlil bilan bir qatorda, alohida ijtimoiy-iqtisodiy, 
tabiiy-tarixiy tizim sifatida mamlakat hududlarini (mintaqalarini) o‗rganish
boshlandi. Natijada, iqtisodiy fanlar tizimida mustaqil ―Mintaqaviy iqtisodiyot va 
boshqaruv‖ fani shakllandi va bugungi kunda ham izchil rivojlanib bormoqda.
Har bir fanda shu fanning tub mohiyatini ochib beruvchi tushuncha bo‗ladi. 
Jumladan, biologiyada – hujayra, matematikada – son, fizikada – materiya va
energiya, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanida esa bunday tushuncha – hudud va 
mintaqadir.

Hudud
(territoriya) – yer sharining ma‘lum bir qismi bo‗lib, o‗zining 
geografik o‗rni hamda tabiiy belgilariga ko‗ra boshqa hududlardan ajralib turadi.
―Hudud‖ tushunchasini ―akvatoriya‖ (yer sharining suv bilan qoplangan bir qismi), 
―aerotoriya‖ (yer shari atmosferasining bir qismi) kabi tushunchalar to‗ldiradi.
Ayni vaqtda, ―territoriya‖, ―akvatoriya‖ va ―aerotoriya‖ tushunchalari birgalikda 
―geotoriya‖ tushunchasini hosil qiladi. ―Hudud‖ tushunchasining g‗oyat murakkab
va kattaligi uni mintaqalarga bo‗lib o‗rganishni taqozo qiladi. 


Mintaqa
(region) – lotincha so‗z bo‗lib, ilmiy iste‘molga ingliz tilidan kirib 
kelgan va 100 dan ortiq turli mazmunda talqin qilinishi bilan ajralib turadi.
Keyingi yillarda ilmiy adabiyotlar va tadqiqotlarda mintaqa tushunchasi 
ijtimoiy-iqtisodiy, tabiiy-tarixiy, siyosiy-harbiy va ekologik tizim sifatida
quyidagi: 1) dunyo xo‗jaligi va umumbashariy muammolar, geosiyosiy va hududiy 
takror ishlab chiqarish; 2) megaiqtisodiyotda – makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy
tahlil yondashuvlarida keng qo‗llanilmoqda. 

---

---