«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

III.7. METALLURGIYA SANOATI 
Metallurgiya – ma‘danlardan ruda olish, metall va uning qotishmalari 

tuzilishini, tarkibini o‘zgartirish jarayonlarini o‘z ichiga olgan ishlab chiqarish

sohasi bo‘lib, yer bag‘ridan qazib olingan ma‘danlarga dastlabki ishlov berish, 
metall yoki qotishmalar eritib olish, metallarni tozalash, ularga turli shakllar
berish, xossalarini o‘zgartirish bilan ham shug‘ullanuvchi o‘g‘ir sanoatning bu 
tarmog‘i xalq xo‘jaligini konstruksiyabop materiallar bilan ta‘minlaydi. Garchi
keyingi paytlarda plastmassa va boshqa kimyoviy materiallarning o‘rni va 
7,3
8,2

5,7
8,41

42,1
43,8

47,1
51,68

49,4
52,0

52,8
60,09

2002-yil

2010-yil

2011-yil

2017-yil

0

10

20

30

40

50

60

70

O'zbekistonda elektr-energiya ishlab chiqarish dinamikasi

(mlrd kVt/s) 

GES

IES

Jami

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

453 
ahamiyati ortib borayotgan bo‘lsa-da, ular baribir metall mahsulotlar o‘rnini bosa 

olmaydi.

Hozirgi texnika imkoniyati doirasida ajratib olish iqtisodiy jihatdan foyda 

beradigan miqdorda foydali komponentlari (muhim elementlar va minerallar)

bo‘lgan tog‘ jinslari yoki mineral agregatlari ruda deyilar ekan, rudalar xususiyati 
va tarmoq xossalariga muvofiq holatda, metallurgiya sanoati 2 yirik tarmoq – qora
va rangli metalluriyaga bo‘linadi. 
III.7.1. Qora metallurgiya sanoati 
Qora metallurgiya sanoati temir rudasini qazib chiqarish → cho‘yan eritish → 
po‘lat eritish → prokat ishlab chiqarish → ferroqotishmalar ishlab chiqarishdan
iborat.

Qora metallurgiya milliy iqtisodiyotning o‘zagi hisoblanadi va uning asosiy 

tarmoqlari bilan bog‘langan. U mashinasozlikka va qurilish industriyasiga metall
beradi, qazib chiqariladigan ko‘mirning katta qismini ishlatadi. Kimyo sanoatining 
asosiy xomashyo manbalaridan biri, ya‘ni koks ishlab chiqarish chiqindilaridan
olinadi, qishloq xo‘jaligiga tarkibida fosfor bo‘lgan shlak – o‘g‘it beradi, relslar, 
mashinasozlik uchun metall beradi.
Metallurgiya kombinatlari juda ko‘p xomashyo va yoqilg‘i talab qiladi. Shu 
bois metallurgiya korxonalari xomashyo va yoqilg‘i manbalariga yaqin yoki ular
oralig‘ida joylashtirilishi lozim. 
Biroq, qora metallurgiya zavodlarini joylashtirish qonuniyatlari bir xil
bo‘lmaydi. Ma‘lumki, qazib olinadigan temir rudasining, o‘rtacha hisoblaganda, 
taxminan, 48 – 50 foizi foydalidir, ya‘ni ulardan deyarli shuncha cho‘yan olish
mumkin (1 tonna cho‘yan ishlab chiqishda taxminan 2 tonnaga yaqin temir rudasi 
va 1,2 tonna kokslanuvchi ko‘mir sarflanadi). Lekin bu ―o‘rtacha‖ raqam hamma
joyda ham bir xil emas: ayrim konlarda temirning qazib olinadigan rudadagi ulushi 

---

---