Nosirjon uluqov lobar abduhamidova zniitq macfaniyati taCqin va tafiCiCCari

Nazorat uchun savollar:
1. “Avesto” dagi axloqiy-falsafiy mohiyat nimadan iborat?
2. So'z Zardusht nazdida nimaning ifodasi?
3. Asarda qo'llangan “ezgu so'z”, “ezgu fikrat” atamalarining 
mazmun-mohiyatini tushuntiring.
4. “Yovuz kalom” atamalarining mazmun-mohiyatini dalillar asosida 
tushuntiring.
5. “Avesto”da qanday qasamlar haqida m a’lumot beriladi?
6. Rostgo'ylikka, to'g'rilikka da’vat etilgan yashtlar mazmunini 
izohlang.
7. “Avesto”ning 19-naskidagi suhbat nima haqida?
So'zda sehr va hikmat bor
Ajdodlarimizdan meros bo'lib qolgan yozma adabiyotda til, nutq, 
nutqiy odob haqida juda qimmatli fikrlar mavjud. Ulami o'rganish o'tmish 
ajdodlarimizning tilga munosabatini, ulaming nutqiy odob, nutqiy 
madaniyat mahoratiga qanday qilib erishganliklarini belgilashga imkon 
beradi. Bu meros hozirda o'zbek nutqiy madaniyatining odob-axloq, 
nafosat, ruhiyat, falsafiy va ijtimoiy ta’limot bilan aloqador tomonlarmi 
tushunish va ilmiy baholash hamda yechimlar uchun g'oyatda muhimdir.
Bunday merosning tarkibiy va asosiy qismini diniy manbalar -
“Qur’on”, “Hadis”lar hamda ulardagi ta’limotni sharhlashga bag'ishlan-

---

gan yozma yodgorliklar, xalq orasida saqlangan og'zaki aytib yuriluvchi 
rivoyatlar, hikoyalar va afsonalar tashkil qiladi. Bu asarlarda, umuman, til, 
nutq, jumladan, nutq odobi, nutqiy mezonlar, hattoki, nutqiy to'g'ri-lik, 
talaffuz, notiqlikning boshqa xil sirlari haqida qimmatli m a’lumotlar 
mavjud.
Islom dini inson tili orqali amalga oshadigan bir qator xislatlar -
rostgo'ylik, xushmuomalalik, chiroyli, samimiy gap-so'z, gapida turishlik 
kabilami ulug'lab, bu fazilatlami mo'min-musulmonlaming asosiy burchi, 
deb hisoblagani hoi da, yolg'onchilik, qasamxo'rlik, ezmalik, chaqimqilik, 
tuhmat, bo'xton, so'kag'onlik, g'iybat, mish-mish, gan tashishlik, 
birovning gapini poylash singari yomon odatlami katta gunoh sifatida 
tamoman qoralaydi. “Qur’on”da qayd qilinishicha, “Kishi 
noo'rin 
aytilgan bir so z bilan о 'ziga dushman orttirgaydir".
Yolg'on so'zlilik Islomda qattiq qoralanadi va bu munofiq odam- 
nning asosiy belgilaridan biri, deb ta ’kidlanadi. Bu haqda payg'ambar 
shunday degan: “Munofiqning uchta alomati bor: so'zlasa - yolg'on 
so'zlar, v a ’da qilsa bajarmas, omonatga xiyonat qilur. Yana quyidagi 
to'rtta xislat kimda bo'lsa, aniq munofiq bo'lgaydir, kimdaki ulardan 
bittasi bo'lsa, uni tark etmaguncha munofiqlikdan bir xislati bor ekan 
deyiladir:
- omonatga xiyonat qilgaydir;
- so 'zlasa yolg 'on so 'zlagaydir;
- shartnoma tuzsa, shartida turmagaydir;
- urushib qolsa, kek saqlagaydir va nohaqlik qilgaydir ”.
. Islomning til rostgo'yligi, nutqiy adolat, nutqiy poklik, halollik 
tushunchalari haqidagi ta’limoti nafaqat yolg'onchilikni, balki unga 
aloqador bo'lgan bir qator boshqa salbiy xislatlarni ham qat’iy qoralaydi 
va musulmonlami ulardan xalos bo'lishga chorlaydi. Bular quyidagilar:
1. So'kish, so'kinish, shannsiz so'zlami aytish gunohdir, hatto bunga 
amal qilmagan odam musulmon bo'lolmaydi. Bu g'oya quyidagi 
hadislarda ifodalangan: “Musulmon odamning so'km og'i 
- buzuqlik, 
urushmog'i - kofirlikdir". Shunga ko'ra, ayniqsa, haj davrida, ro'za
. paytida gunoh so'zlami aytish qat’iy qoralanadi: “Oralaringizda eng 
yaxshingiz xulqi yaxshingizdir”, - der edilar. Janob Rasululloh xotinlari 
va Oyshaga doimo: “Shoshmagil, y o Oysha, xushmuomala bo 'Igil, senga 
qo 'pollikyarashmaydir ”, - der edilar.
2. Islom bekorchi gaplar qilishni, ezmalikni m a’n qiladi. Abu Sa ’id