Nuraliyeva Xafiza Otayevna, Qodirova Dildora Ergashevna, Fayzullayeva Zamira Raxmatovna

11.
2Kasalliklarning kelib chiqishida suv omilining o„rni 
Suv juda ko‗p kasalliklarni qo‗zatuvchi va tarqatuvchi omil sifatida muhim 
o‗rinni egallaydi, jumladan infeksion hamda ayrim turdagi invazion kasalliklarning 
tarqatuvchisidir. Bunday holat juda ko‗p mikroorganizmlarning suv muhitida uzoq 
muddatlarda yashay olishi bilangina bog‗liq bo‗lmay, balki ular suv muhitida 
o‗zlarining virulentligini ham to‗liq saqlay oladi. Ayniqsa issiq iqlim sharoitida 
buning ahamiyati juda muhim, chunki bunday sharoitda mikroorganizmlar va 
ayniqsa patogen mikroblar juda uzoq muddatlargacha yashay oladi. Shuning uchun 

---

197 
suv muhiti yuqumli kasalliklarning tarqalishida bizning Respublikada juda muhim 
omil bo‗lib hisoblanadi. 
L.Paster ifloslangan suv epidemiya manbai ekanligini ilmiy jihatdan 
asoslagan, R.Kox Hindistondagi suv saqlanadigan idishlardan vabo vibrionini 
topgan. 
Yuqumli kasalliklarning suv orqali tez tarqalishini aniqlash (suv 
epidemiyalar), ularning yanada keng tarqalib ketmasligining oldini olishdagi tez va 
samarali tadbirlarni amalga oshirishga imkon beradi. Shu narsani alohida nazarda 
tutish lozimki, suv orqali tarqaladigan epidemiyalar o‗ziga xos ayrim 
xususiyatlarga egadir, chunonchi: juda qisqa vaqt ichida katta miqdordagi bir 
turdagi kasallik aniqlanadi (ommaviy kasallanish), aniqlangan yuqumli kasallik 
aniq bir yashash joyiga ega (chegaralanganligi), kasallik aniqlanganidan so‗ng esa 
ifloslangan manbani zararsizlantirish choralari ko‗rilishi bilan kasallanish keskin 
kamayib ketadi. 
Suv orqali yuqadigan yuqumli kasalliklar ko‗p bo‗lib, ularni bir qancha 
guruhlarga bo‗lish mumkin. Birinchi navbatda bu bakterial tabiatli ichak 
infeksiyalari bo‗lib, ularga vabo, qorin tifi, paratif A va B, ichburug‗ (dizenteriya), 
har xil enteritlar va enterokolitlar (patogen ichak tayokchalari) kiradi. Suv orqali 
tarqaladigan eng xavfli ichak kasalligi bo‗lib vabo xisoblanadi. Kasallikning 
klinikasi og‗ir kechishi va pandemik tarqalish tendensiyasi tufayli vabo kasalligi – 
o‗ta xavfli infeksiyalarga kiradi. 
Issiq iqlimli davlatlarda leptospiroz kasalliklari uchraydi. Ayrim bakterial 
zoonoz infeksiyalar ham suv orqali tarqaladi. Bunda kasallik manbai bo‗lib 
kemiruvchilar (tulyaremiya) yoki qoramollar (brutsellez, kuydirgi) hisoblanadi. Bu 
kasalliklarning qo‗zg‗atuvchilari suvga bemor va bakteriya tashuvchilarning 
ajralmalari (najaslari) tushganda hamda suvga yuqumli kasalxonalar chiqindisi va 
har xil chiqindilar tushishi tufayli ro‗y beradi. Epidemiologik jihatdan ochiq suv 
manbalari ayniqsa xavotirli hisoblanadi. 

---

198 
Suv orqali har xil gijja va ular tuxumlarining tarqalishi katta xavf tug‗diradi. 
Shubhali ochiq suv manbalarida cho‗milish va mevalarni chayish ham xatarli 
hisoblanadi. 
Suv havzalarining radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi juda xavflidir. Suvda 
rivojlanuvchi organizmlar — plankton, mollyuskalar, suv o‗tlari va boshqalar 
o‗zida radioaktiv moddalarni kumulyasiya qilish xususiyatiga ega, bu o‗z yo‗lida 
suv havzalarining radioaktiv moddalar bilan ifloslanishiga olib keladi. 1950 
yillardan boshlab, suv manbalarining sun‘iy radioaktiv izotoplar bilan ifloslangani 
aniqlana boshlandi, bunday izotoplar ayrim a‘zolarda kumulyasiya qilinishi 
natijasida nur kasalligiga sababchi bo‗lishi mumkin. 
Suv odamlar orasida infeksiya tarqatuvchi manba bo‗lishi mumkinligi 
haqidagi birinchi ma‘lumotlar London shahrida vabo kasalligini epidemiyasida 
Djon Stou tomonidan 1854 yili aniqlangan. Uning olib borgan tajribalarini hayron 
qolarli joyi shundaki, inson suv bilan ishlashi davomida kasallik asoratlarini
sezmaydi. Anologik tekshirishlar Robert Kox tomonidan 1892 yili Germaniyada 
olib borilib, u suv tarkibidagi vabo chaqiruvchi bakteriyalarni filtratsiya qilish 
yo‗li bilan yo‗qotish mumkinligini isbotladi. Keyingi paytlarda AQSH da 
o‗tkazilgan tajribalar shuni ko‗rsatdiki, ich terlama kasalligi o‗rganilib, shunday 
xulosaga kelishgan, ya‘ni suvni filtratsiya qilishdan oldin kimyoviy moddalar 
bilan koagulyasiya qilish kerak ekan.
Erdagi barcha suvlarni asosiy manbalari bu yomg‗irlar, qor va suvli qorlar 
hisoblanadi. Qo‗shma shtatlar uchun har yilgi o‗rtacha raqam 71-76 santimetrni 
(28-30 dyum) tashkil qiladi. Lekin butun dunyoda bo‗lgani kabi, bu erda ham 
geografik va mavsumiy siljishlar kuzatiladi. Misol uchun, Missisipi daryosining
sharqiy qismida g‗arbiy qismiga qaraganda 2 barobar ko‗p yog‗ingarchilik bo‗ladi. 
Chunki dunyoning ko‗p qismi okeanlar bilan o‗ralgan, 30% yog‗ingarchilikgina 
quruq joyga tushadi. Ulardan 70% i bug‗lanib ketadi yoki (o‗simlik orqali) 
atmosferaga qaytadi, 10% i so‗rilib er osti suviga aylanadi va 20% i ko‗l, daryo va 
dengizlarga qo‗shilib ketadi. Suvning turli yo‗llar bilan er va atmosferaga qaytishi 
suvning aylanishi deb ataladi.

---

199