Nuraliyeva Xafiza Otayevna, Qodirova Dildora Ergashevna, Fayzullayeva Zamira Raxmatovna

Alfa nurlari- 2ta proton va 2ta neytronlardan mustaxkam tuzilgan, bu musbat 
ta‘sirlangan zarrachalar. Og‗ir atomlarning parchalanishi(masalan; uran, radiy, 
toriy) natijasida tabiatda xosil bo‗ladi. Havoda alfa nurlari 5sm gacha, qog‗ozda 
to‗lik ushlanib qoladi. Organizmga xavo orqali nafas yo‗llariga , oziq ovqatlar 
orqali ichak sistemasiga kirishi juda xavfli xisoblanadi 
Beta nurlari- elektronlar bo‗lib, alfa nurlaridan xam mayda va organizmga 
chuqurrok, bir necha santimetr kirishi mumkin. Yupqa temir to‗siq, oyna, kiyimlar 
bilan undan himoyalanish mumkin. Ochiq joylarga kirishi natijasida kuchli 
kuydiruvchi ta‘sir ko‗rsatadi. 
1986 yili Chernobil avariyasida ko‗pgina odamlar orasida kuyish kuzatilgan. 
Ichki a‘zolarga kirib, ularni nurlantiradi. 
Gamma nurlar-fatonlar, energiya tarqatuvchi elektromagnit to‗lqinlardir. 
Havoda tarqalashida o‗z energiyasini yo‗kotadi. Beto‗xtov ta‘siri faqat terini emas, 
balki ichki a‘zolarni xam zararlaydi. Qattiq va og‗ir materiallar,temir, qo‗rg‗oshin 
to‗siqlari ximoya qila oladi. 
Rentgen nurlari - gamma nurlariga juda o‗xshash, sun‘iy rentgen trubkalari 
orqali xosil qilinadi, rentgen trubkalari elektr energiya orqali ishlagani uchun bu 
nurlarni yoqish va o‗chirish mumkin. 

---

130 
Neytron nurlari- atom yadrosining parchalanishi orqali paydo bo‗lib, kuchli 
kira olish xususiyatiga ega. Neytronlarni suv, parafin va beton to‗sik bilan ushlab 
kolinadi. Yadroli reaktorlardan tashqari neytronlarni sanoatda ishlatilmaydi. 
Rentgen va gamma nurlarga nisbatan qattik, yumshoq formalar ishlatiladi. Bu 
ularning energiya xarakteriga va nurlantirishiga bog‗lik. 
Bu nurlar kashf qilinganidan keyin bu nurlarni odam organizmiga salbiy ta‘sir 
qilishini shu sahoda ishlaydigan ko‗pgina olimlar o‗zlarini qo‗l terisini nurlantirib 
ko‗radilar. Ionlovchi nur manbalari bilan ishlovchi va tajriba o‗tkazuvchi bir 
qancha olim va vrachlar nurlanish qurbonlari bo‗ladilar. 
D.F.Reshetilo 1906 yilda yozgan monografiyasida ionlovchi nurlanish 
manbalari bilan ishlaganda albatta ko‗z va terini himoya qilish kerakligi 
to‗g‗risida yozadi. 
Ionlovchi nurlardan alfa, beta, gamma nurlar radioaktiv moddalarning
parchalanishidan hosil bo‗ladi. Qolganlari: aksariyat suniy ravishda hosil qilinadi
yoki kosmik nurlar tarkibiga kiradi.