Nuraliyeva Xafiza Otayevna, Qodirova Dildora Ergashevna, Fayzullayeva Zamira Raxmatovna

Ionlantiruvchi nurlarning manbalari (INM). IN manbalari ikki guruhga 
bo‗linadi: tabiiy va sun‘iy manbalar. Tabiiy muhitda uchraydigan IN 
manbalariga tabiiy radiaktiv moddalar, kosmik nurlar kiradi. Sun‘iy manbalar: 
sun‘iy radiaktiv moddalar, rentgen trubkalari, zaryadli zarrachalarni tezlatgichlar – 
betatronlar, siklotronlar, chiziqli tezlatgichlar, sinxrofazatronlar, mikrotronlar, 
yadro reaktorlari, yadro energetik va texnologik qurilmalari. 
INlarning sun‟iy manbalari. Rentgen apparatlari. Qo‗llanish maqsadiga 
qarab ikki xil – diagnostik va terapevtik uskunalar tafovutlanadi. Ularda nur 
manbaci – rentgen trubkasi. Diagnostik va terapevtik rentgen trubkalari 
tuzilishining prinsipial farqi yo‗q. 
6.2. Radioaktiv birikmalarni faolligini o„lchov birliklari va nurlanish dozalari.
Har bir radioaktiv modda o‗ziga xos doimiy tezliqda emiriladi. Emirilish 
tezligi amaliyotda yarim emirilishdavri bilan ifodalanadi. Yarim emirilish 
davrining kattaligiga qarab radioaktiv moddalar uch xil - uzoq umrli (100 kundan 
ortiq), qisqa umrli (1 soat – 100 kun) va o‗ta qisqa umrli (1 soatdan kichik) 

---

131 
guruhlarga bo‗linadi. Radiaktiv moddaning nur chiqarish qobiliyati, vaqt birligi 
ichida ro‗y beruvchi atom emirilishlar soniga bog‗liq. Radiaktiv modda miqdori 
aktivlik degan tushuncha bilan ifodalanadi.
Aktivlik– bir sekundda ro‗y beradigan atom emirilishlari bilan belgilanuvchi 
kattalikdir. Aktivlikning asosiy birligi qilib SI sistemasida Bk– Bekkerel qabul 
qilingan. 1 Bk– 1 sekunda bir atom emiriluvchi radioaktiv modda miqdoridir. 1000 
Bk– 1 KBk, 1000000 Bk = 1 MBk, 1000000000 Bk = 1 GBk. 
Amaliyotda SI sistemasiga kirmagan, avval qabul qilingan aktivlik birligi Ki - 
Kyuri ham qo‗llaniladi. 1 Ki – 1 gramm toza radiyning aktivligi bo‗lib u gramm – 
radiy deb ham ataladi, unda 1 sekundda 3,7 x 10
10
atom emiriladi.