Нурмат сабуров, шаҳзод сайдуллаев

Ҳуқуқий нигилизм қуйидаги кўринишларда намоён бўлади:
- назарий шакли (олимлар, мутафаккирлар, сиёсатшунослар томонидан муайян манбаларда ҳуқуқни инкор қилиниши);
- амалий шакли (фаол ва суст (пассив)).
Фаол ҳуқуқий нигилизм - ижтимоий муносабатларда ҳуқуқни очиқдан очиқ инкор қилиш;
Суст ҳуқуқий нигилизм - жамиятдаги кишилар томонидан амалдаги ҳуқуқ нормаларини менсимаслик.
Ҳуқуқий идеализм – ҳуқуқнинг ижтимоий муносабатларга таъсир кўрсатиш имкониятларига ортиқча баҳо бериб юборилиши билан ажралиб турадиган ҳуқуқий онг ҳолатидир. Ҳуқуқий нигилизм ва ҳуқуқий идеализм битта илдиздан, яъни, ҳуқуқий билимсизликдан, ривожланмаган ва бузилган ҳуқуқий онгдан, сиёсий-ҳуқуқий маданият етишмаслигидан келиб чиқади.
Ҳуқуқий нигилизм ҳо­латида қонунлар назар-писанд қилинмайди, улар очиқ-ойдин бузи­лади, ижро этилмайди, қадрланмайди, иззат-ҳурмат қилинмайди. Ҳуқуқий идеализмда эса аксинча, қонунларга барча муаммоларни бир зумда ҳал қилишга қодир мўъжизакор кучга эга бўлган ҳужжат сифатида қаралади.


52. ЎЗБЕКИСТОНДА ҲУҚУҚИЙ НИГИЛИЗМНИ БАРТАРАФ ҚИЛИШ МУАММОЛАРИ

Ҳуқуқий нигилизм жамият ҳуқуқий тараққиётининг тизимли ҳамда мақсадга мувофиқ ривожланишига жиддий хавф туғдирувчи ҳамда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятнинг юксалишига тўсиқ бўлувчи салбий ҳодисалардан биридир. Бу борадаги муаммоларга тўхталиб ўтар экан, Ўзбекистон Республикаси Президенти И. А. Каримов жумладан қуйидагиларни таъкидлаб ўтган эди: “Индивидуализм ҳар бир кишининг психологиясига кириб боради, бевосита таъсир кўрсатади. Инсон табиатидаги онгли ва онгсиз хатти-ҳаракатларнинг ҳаммасидан фойдаланади. Ёшларнинг айрим қисми ўқишга, юксак касб маҳоратини эгаллашга интилиш ўрнига енгил-елпи ҳаётни излашга, бозорда савдо-сотиқ қилиб, мўмай даромад орқасидан қувиб, бозор муносабатларининг ибтидоий йўлларидан фойдаланиб, мол-дунё орттиришга интилаётганлиги тасодифий эмас. Нигилизм, шафқатсизлик даражасига бориб етаётган худбинлик ҳоллари юз бераётганлиги ҳам тасодифий эмас. Буларнинг барчаси, бизнинг назаримизда, яна ўша индивидуализмнинг бузилган кўриниши, тарбиядаги нуқсонлар ва атроф муҳит таъсиридан бошқа нарса эмас¹.

Бугунги кунда мамлакатимизда ҳуқуқий нигилизм ҳолатларини олдини олиш масаласига устувор вазифа сифатида қаралмоқда. Уни мумкин қадар камайтиришнинг махсус воситаларига: қабул қилинаётган қонунларнинг лозим даражадаги сифатини таъминлаш, қонунийлик ва ҳуқуқ-тартиботни мустаҳкамлаш, суднинг ролини ошириш ва суд-ҳуқуқ ислоҳотларини амалга ошириш, аҳолини ҳуқуқий тарбиялаш, юридик таълим ва тарбияни давр талаблари билан мувофиқ ҳолатга келтириш кабилар киради. Шу билан бирга, ҳуқуқни муҳофаза қилиш тизими барча субъектларининг ҳуқуқий маданиятини янада юксалтириш бўйича изчил иш олиб бориш лозим бўлади. Бевосита мақсад – қонуний хулқ-атворга, шу жумладан фуқароларнинг қонуний хулқ-атвори, юристлар ва бошқа давлат хизматчиларининг ўз ваколатларини амалга ошириш жараёнида юридик аҳамиятга молик вазиятларда касбий фаоллигига эришишдир.
Шу жиҳатдан олганда, мамлакатимизда давлат идоралари, шунингдек, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ҳодимларининг ҳуқуқий саводхонлиги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш мақсадида қатор институтлар ва марказлар фаол иш олиб бормоқда. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат ва жамият қурилиши Академияси, Адлия вазирлиги ҳузуридаги Республика юристлар малакасини ошириш Маркази, Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратурасининг Олий ўқув курслари, Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси қошидаги Ички ишлар идоралари раҳбар ходимларининг малакасини ошириш Олий академик курслари, Ўзбекистон Республикаси Божхона ва Солиқ академиялари шулар жумласидандир.
Истиқлолнинг дастлабки кунлариданоқ шахсни ҳуқуқий онги ва маданиятини, унинг ҳуқуқий фаоллигини, ҳуқуқий таълим ва тарбия тизимининг мустаҳкам қонунчилик асосларини белгиловчи қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинганлигини алоҳида қайд этиб ўтиш жоиз.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 13 июндаги “Ёшларнинг ҳуқуқий таълимини такомиллаштиришнинг Комплекс дастури тўғрисида”ги 296-сонли Қарори, 1997 йил 29 августда тасдиқланган “Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш Миллий дастури”, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 29 майдаги “Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш миллий дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 235-сонли Қарори, Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги Қонуни, “Кадрлар тайёрлаш Миллий Дастури”, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ҳуқуқий тарбияни яхшилаш, аҳолининг ҳуқуқий маданияти даражасини юксалтириш, ҳуқуқшунос кадрларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш, жамоатчилик фикрини ўрганиш ишини яхшилаш ҳақида” 1997 йил 25 июнь Фармони, “Таълим-тарбия ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан ислоҳ қилиш, баркамол авлодни вояга етказиш” тўғрисидаги 1997 йил 6 октябрь Фармони, “Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганишни ташкил этиш тўғрисида”ги 2001 йил 4 январь Фармойиши, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Вояга етмаган ишлари бўйича комиссиялар фаолиятини такомиллаштириш ҳақида”ги 2000 йил 21 сентябрь Қарори шулар жумласидандир.
Жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этиш жараёнида олиб борилаётган ислоҳотлар ижтимоий муносабатларнинг, шу жумладан, шахс-жамият-давлат муносабатлари тизимининг мазмун ва моҳиятини муайян даражада ўзгаришига олиб келганлигини қайд этиш жоиз. Айниқса, давлат ва жамият ишларини бошқаришда фуқароларнинг иштироки доирасининг кенгаяётганлиги, бунда фуқаролик жамияти институтлари, яъни сиёсий партиялар, жамоат ташкилотлари, оммавий ахборот воситаларининг ҳам шахс сиёсий-ҳуқуқий фаоллигини кафолатловчи, ҳам давлат ҳокимияти ва мансабдор шахслар устидан жамоат назоратини ўрнатувчи тузилма сифатидаги ўрни ва аҳамияти ошиб бораётганлигини кузатиш мумкин.