Nutqning mantiqiyligi. Nutqning mantiqiyligi uning asosiy sifatlari – to’g’rilik va aniqlik bilan chambarchas bog’langandir. Chunki grammatik jihatdan to’g’ri tuzilmagan nutq ham, fikrni ifoda etish uchun muvaffaqiyatsiz tanlangan leksik birlik ham mantiqning buzilishiga olib kelishi tabiiydir. Mantiqiy izchillikning buzilishi tinglovchi va o’quvchiga ifodalanayotgan fikrning to’liq borib yetmasligiga, ba’zan umuman anglashilmasligiga sabab bo’lishi mumkin. Nutqni shakllantirishdagi e’tiborsizlik oqibatida ba’zan mantiqsizlik ham yuz beradi. Quyidagi misolga diqqat qilaylik: Ferma jonkuyarlari olti oylik davlatga sut sotish planlarini muddatdan oldin bajardilar (gazetadan). Gapda so’zlarning tartibi to’g’ri bo’lmaganligi, olti oylik birikmasining davlat so’zidan keyin kelmaganligi tufayli mantiqqa putur yetayapti, fikrni bayon qilishda xatolik yuz berayapti. - Yozuvchi ana shunday nutq yordamida badiiy xarakter yaratadi. Shu o’rinda A.Qahhorning «Palag’da gaplar» maqolasida aytilgan fikrlarni eslash o’rinli bo’ladi: «Uslubni buzadigan narsalardan biri mubolag’ani ishlata bilmaslikdir, mubolag’a qilishda jiddiy asarlarda qancha ehtiyot kerak bo’lsa, hajvda ham shunday bo’lishi kerak. Bir narsani anglatishda bo’lganidan bir oz bo’rttirib ko’rsatish mubolag’a bo’ladi. Biroq mubolag’ani qolipdan chiqarib yuborish har qanday asarni sovuq qilib yuboradi. «Qayg’uli kechalar»da… «Ko’kda qizargan bulutni ko’rgach, bu mening ko’zimdan oqqan qonning aksidir», «Ikki og’aynimni qo’ltiqqa qistirib yo’rg’alab qoldim» (juda tez demoqchi bo’lsa kerak), «Novvoydan bir qadoq non olsam ichidan bir kurak mix bilan ikkita olti gazlik arqon chiqdi…». Mana bular juda qalbsiz mubolag’alar».
- Yuqorida bir o’rinda ta’kidlab o’tganimizdek, matndagi abzaslar o’rtasida ham mantiqiy bog’lanish bo’lishi zarur. Odatda ma’lum bir fikr tugab, ikkinchisi boshlangan joyda ular abzas bilan ajratiladi. Bu yerda fikr tugalligi deganda yaxlit fikr nazarda tutiladi va abzas umumiy matn mazmunining bir qismi sanaladi. Tilda abzaslarni bir-biriga bog’laydigan
Do'stlaringiz bilan baham: |
